Iminyanya Yokungena Eengabeni Ezihlukahlukeneko Wesitjhaba samaZulu

Ukusuka Esigabeni Sobuntwana ukuya Kwesobudala

©Dr Peter Magubane

Kade amaphilo wamasiko wamaZulu gade ahleleke ngendlela ehle.Umuntu ngamunye gade anendawo kanye nendima ayidlalako, okuya ngobulili bakhe, umyakakhe kanye nesigaba sakhe ekhaya.

Ukuhlukaniswa hlangana namalunga womuzi gade kukatelelwa kukobana woke umuntu udlula eengabeni ezahlukahlukeneko, engeze adlula kizo ngaphandle kokobana silungiselelwe nangomnyanya. Isigaba sokuthoma kulokha umuntu nakasuka esigabeni sokubantwana asiya esigabeni sokubamdala esitjhwaya ngokobana abhotjozwe indlebe nanyana ukuqhumbuza ngesiZulu nekuyinto umntwana omunye nomunye ekutlhogeka kobana ayenze ngaphambi kokobana angene esigabeni sokukhula.

Isigaba sesibili epilweni yomuntu kukhula ngokomzimba nanyana ukungena esigabeni sokukhula. Kade, lo bekumnyanya oqakathekileko obizwa ngokobana kuthomba, egade kwenziwa besana nabentaza. Ngeskhathesi, abesana nabentazana bomnyaka munye gade bahlukaniswa, lapha gade bafundiswa khona imithetho wentlhogeko kanye nemisebenzi yabantu abadala. Iskhathi egade bahlukaniswa ngaswesi gade senziwa ngemva kokobana bathulwe kusistimu yamabutho, egade kwenziwa ngeminyaka yabo-18th century.

Ngemva komnyanya wabesana wokuthomba, gade abesana babizwa amasokana/-insizwa (amadoda amancani) begodu kade sele etjhaphulukile kobana angafuna iintombi ezilingana naye kanye nesiqhema sakhe, kodwana gade isokana lingakafiki esigabeni sokobana lingathatha. Kwakusatlhogakala bona isokana lenzelwe eminye iminyanya emibili ngaphambi kokobana lokho kungenzeka. Sokuthoma gade kukobana afakwe ebuthweni, lapha egade kutlhogeka kobana asebenzele ikosi iminyaka engafika kwelisumi.

Wesibili umnyanya nanyana isigaba kwakutlhogeka kobana isokana lizenzele isicoco, ekuyidzilanwana yehloko, ekhabe itlhadlhula kobana isokana sele liyindoda ngokuzeleko.

Umnyanya Womgaba

©Dr Peter Magubane

Umnyanya womgaba, umqopho wawo kukobana abentazana baziqcetjhe, sele kwabamnyanya omkhulu, lapha kuya khona abentazana besifunda soke saKwaZulu-Natal. Kusukela ngomnyaka ka-1994, lokha ihlangano ye-African National Congress ithatha iintambo, sele kulingwe kanengi kobana umnyanya lo utjhugululwe kube mnyanya ofaka hlangana iintjhabatjhaba, kodwana lokho khange kube yipumelelo.

Abomma abancani, nabo benzelwa umemulo. Nakwenziwa umnyanya lo, umndeni womntazana uhlaba ikabi, lapha kukhitjhwa khona umhlwehlwe, awembetha lokha nakagidako abantu abamenyiweko. Umhlwehlwe lo, ulitjhwayo lokobana abezimu bazokuvikela umntazana loyo, lokha nakasuka ekhaya eyokwenda komunye umuzi.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana