Tshimela Tshine Khou Itela u Tsireledza Mavu

©Louise Brodie
Tshimela tshine tsha vha tsho ṱavhelwa u tsireledza tshi ṱavhiwa vhukati ha miṱokola, kanzhi zwi vha zwi tshi khou tou tevhekana ubva kha ṅwaha muṅwe na u tevhelaho. Hezwi zwiitwa huna mbuno dzo fhambananaho fhedzi zwa ndemesa ndi uri tshimela tshi kone u hula, na u fhungudza mufhiso, na tshivhumbeo tsha mavu na u dzhena ha maḓi na u thusa u sa phaḓalala ha mavu.
Tshifhinga tshine tsha vha uri ndi tshone tsho tendelwaho kha u ṱavha hetshi tshimela ndi mafheleloni a khalanwaha ya tshilimo musi mufhiso u tshi kha ḓi vha nnṱha u itela uri mbeu i kone u hula, fhedzi ho no ḓivha na mvula ine yavha yo lingana, kanzhi kha ṅwedzi wa Lambamai uya mafheloni a ṅwedzi wa Shundunthule.
U ṋanga ha u ṱavha tshimela hetshi zwi bva na kha mavu na muri wa veini une wo ṱavhiwa. Tshimela hetshi tshi tshoṱhe tshi fanela u ṱavhiwa tsini na muri wa veini une wa hula usa iti vhutshivha hune wa wana mitshelo i tshi nga i ya bvafha zwiita uri hetshi tshimela tshi fhe maanḓa. Zwinwe zwa hezwi zwimela zwithusa na kha ufha mavu maanḓa. Tshimela hetshi tshine tsha vha uri tsho doweleya ndi (ndi goroi na rye) fhedzi vhunzhi ha vha bveledza vha takalela u ṱavha mbeu dzo tangananaho.

©Francois Viljoen Wineland
Vhunzhi ha hezwi zwimela zwi a shumiswa nga mishonga kana kha zwishumiswa zwine zwa kona u fhungudza mufhiso une wa vha u mavuni na u langa maḓi ane avha akhou sokou xela xela. Zwine zwa ita uri hezwi zwimela zwi kone u iswa hune zwa nga kona u langa maḓi na mavu. Tshinwe tshifhinga hetshi tshimela tshi ashuma sa manyoro madala musi zwimela zwiṱuku zwi tshi khou fela mavuni. Hetshi tshimela mushumo watsho ndi wonoyo.
Zwine zwa nga Lupins, clover, vetches na serradella zwi ṱanganisa dzi nitrogen tshikhalani zwa i bvisa zwa i isa kha mavu uri hu engedzee nitogen ya mavuni. Zwiṅwe zwa hezwi zwimela zwi a ṱavhiwa tsini na dzi nnḓu u tsireledza kha zwilumi. Uya kona u vhidza zwikhokhonono zwine zwa vha swina ḽihulwane ḽa muṱokola. Tsumbo ya hezwi zwimela ndi ndi Radish na white mustard. Heyi white mustard na oats ndi dza ndeme sa allelopathic ine ya thusa kha nyaluwo.
Ṋawa dza fava dzi a kona musi ho thaba dza dovha dza thusa kha u nyora. Dziṅwe ndi grains na paspalum zwi thusa kha u tsireledza kha mavu. Zwi shuma kha u thivhela usa dzhena ha zwa mutakalo kha muri, hetshi tshimela kanzhi tshi fa nga ṅwedzi wa Khubvumedzi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe