Titjalo Letivimbako

©Louise Brodie
Titjalo letivimbako tihlanyelwa emkhatsini kwetihlahla, kujwayele kutsi loku kwenteke ngekushintjana njalo ngemnyaka. Loku, kwentelwa ngenca yetizatfu letinyenti, kakhulu kwentelwa kunciphisa likhula, futsi kwentelwa kunciphisa kusha, kwenta umhlabatsi ube muhle phindze emanti angene kahle emhlabatsini futsi kunciphise kugebhuka kwemhlabatsi lapho kwehlela khona. Sikhatsi lesikahle sekuhlanyela titjalo letivalako kusekupheleni kwelihlobo lapho khona umhlabatsi usashisa kwentele kutomila lokuhlanyelwe, kodwa sekube khona timvula, ngalokujwayelekile kuba semukhatsini kwamabasa kuya ekupheleni kwenkhwekhweti.
Kukhetsa lihlobo letitjalo letivalako letitohlanyelwa kuya ngelihlobo lemhlabatsi phindze nenhlanyelo yemagrabisi letosetjetiswa. Titjalo letitohlala tivalile tingahlanyelwa eceleni kwetihlahla letilinywa kakhulu, leto tihlahla letingakhuli kakhulu tingasitakala ngekuhlanyelwa kwetindlubu letifaka umcuba emhlabatsini. Letinye tinhlobo tetitjalo letivalako tisita kususa kuba manti kwemhlabatsi lokungadzingeki. Titjalo letivalako letatiwa kakhulu iTriticate, kepha bakhiciti labanyenti banconota kuhlanyela tinhlanyelo letihlanganisiwe.
©Francois Viljoen Wineland
Titjalo letivalako letikhuliswa ngemshini noma ngetandla kuvundza lokunyenti emhlabatsini lokunganciphisa kushisa emhlabatsini futsi kunciphise kulahleka kwemanti langetulu kwemhlabatsi. Lokuvundza kunganena emhlabatsini kusita umhlabatsi ubencono futsi ukhone kubamba emanti. Ngalesinye sikhatsi tihlahla letivalako tingasebenta njengemcuba nangabe titfombo tifakwa emhlabatsini.
Tindlubu tifaka umoya bese tiwufaka emhlabatsini, kwente kube nemoya lodzingekalako emhlabatsini. Letinye titjalo letivalako tikhetselwa indzima letiyidlalako kucosha tifo netilwanyana. Tikhanga tilwanyakatane lekwatiwayo kutsi tititsa tetihlahla. Sibonelo setitjalo letivalako letikahle iradish phindze ne white mustard. iWhite mustard neSaia oats nawo asebenta kahle njenge allelopathic njenge titjalo letinciphisa kukhula kwelikhula.
Emabhontjisi labitwa ngekutsi ifava akahle emhlabatsini lomanti, lo acidic phindze asite kumoya lowenta umhlabatsi uvundze. Letinye titjalo letivalako njengembila ne ‘paspalum’ usita kuvikela kugebhuka kwemhlabatsi. Kucedza kubangisana umsoco losemhlabatsini netihlahla, letihlahla letivalako kiyabulawa ngenyanga yeNyoni.Translated by Thandokuhle Motha