Mathata le Menyetla ya Poloko ya Dinose mo Afrika Borwa

© Dawid Smit
Due to the decline in native bees numbers farmers have to rely on managed bees for pollination of blueberries.

Mathata a Bolemi bja Dinose mo Afrika Borwa

Bothata bjo bogolo mo Afrika Borwa bjo tlišago emišo ya tšweletšo ke hlokego ya methopo ya todi. Mo Afrika Borwa, go na le 15% fela ya todi ye tšweletšwago go tšwa go dimela tša setlogo ka go bapetšwa 70% ya Australia. Ka tlwaelo 70% ya todi ya selegae e tšweletšwago mo mehlareng ya “Bluegum”.
Le ge go le bjalo, mehuta ye e ka tlase ga kgatelelo ye kgolo. Mmušo, Mošomo Wa Meetse, gabjale o tloša mehlare ye le dibjalo tše dingwe go tšwa ka dinokeng le ka mafelong a meetse. Kgatšo ye mpe le yona e hueditšwe bengnaga gore ba reme mehlare ya bluegum. Go kaonafatša ekonomi go bjala sebalo se tee goba go bjala dibjalo tše di dirišwago go tšweletšo ya todi. Mehlare ya Bluegum e bjalwela tšweletšo ya pampiri le dikgong, mola sonoplomo le "canola" di bjalwa ka tšweletšo ya oli. Dibjalo tša dienywa di hloka tulafatšo ya dinose, eupša tšweletšo ya todi go tšwa go methopo le ye nnyane kudu, go a kgonagala gore ga e gona.

Bolemi bja dinose mo Afrika Borwa bo sepediša kudu ke go šoma ka ntle le taolo (go se semmušo), kudukudu go feta 1000. Go na le palo ya ka fase ga diyuniti tše 50 tše kgolo tša bolemi bja dinose, balemi ba kgwebo le dihlopha tšee 1 000 goba go feta. Balemi ba bafsa mo Afrika Borwa ke ba ba nnyane kudu ka lebaka la hlokego ya methopo wa todi. Mathomong a ngwaga wa 2000 dikgopelo di dirilwe gore tšweletšo ya todi ya Afrika Borwa e ka godišwa go 50 000 ys ditone. Se se bonala se le selo se botse kudu gomme go swanetše go ba le disekoseko. Le ge go le bjalo, go na le kaonafatšo ya mabapi le taolo ye kaone ya dikholoni. Mo ditiring tša go lema tše digwe, go elwa hloko go a nyakega. Go tlogela tlhago e šome ka bo yona, go ka ba kotsi go dihlopha tša dinose.

Menyetla ya Bolemi bja Dinose mo Afrika Borwa

Ka ntle le mathata ao a boletšwego ka mo godimo, go sa na le phenkgišanelo ya bolemi bja dinose mo intastring ya Afrika Borwa. Ditseno tša tulafatšo gabjale di feta ditseno tša tšweletšo ya todi. Mo ngwagasomeng wo o fetilego, nyakego ya ditirelo tša tulafatšo e oketšegile ka gare ga 10% le 15% ka ngwaga. Go na le ditaetšo tša bokgojana bja katološa mo intastring ya macadamia, kudukudu ka mafelong a thokomolatšatši mo Afrika Borwa bjalo ka diprofense tša Limpopo le Mpumalanga. Ditšhišinyo tša ka moso ka go bjala dihektare tše 6 000 ha tša dithetlwa tše tala di mo dikarateng. Tše di tla bjalwa mo mengwageng ye e šupago (go tloga ka 2017), kudu mo Kapa Bodikela. Go tlhokega fela palo ya magareng ga 30 000 le 40 000 ya dihlopha tše mpsha go tulafatša dithetlwa tše tala. Balemi ba dinose ba ka itokišetša ka kgolo ya go bonala.
Phošollo go ditefo tša tulafatšo e netefatša gore go ba le tšhelete ye ntši, gammogo le hlohleletšo ya tseno ye mpsha go intastri ya dinose. Ka ge Afrika Borwa e a fapana le dinaga tše dingwe, intasteri ya bolemi bja dinose e tla swanelwa ke go beakanya go mabaka/maemo a legae. Masolo a go thoma kgwebo le tlhamo ya ditshepedišo tše mpsha le mekgwa ya taolo e tla ba le ntlha ye bohlokwa. Tshenyo ya dithoto tša mapokoso a dinose le bohodu di swanetše go fokotšwa. Mafelo a mangwe ka nyakago šedi ke go fepa dinose tša todi, dilo tša marega le tswadišo ya kgošigadi.

Dinyakišišo ka ga Bolemi bja Dinose mo Afrika Borwa

Dinyakišišo ka intasteri ya bolemi bja dinose ga di a nepa, go na le monyakišiši o tee fela yo thwetšwego ke Temo Ya Dinyakišišo. Eupša Yunibesithi Ya Tshwane, e na le saebe mo dinyakišišong tša dinose. Ka ge intasteri ya bolemi bja dinose e le bo bonnyane ebile bo na le di karolo, tšhelete ya dinyakišišo ga e gona. Maekarabelo a mmušo le ona a bohlokwa. Go kgatha tema go tšwa go diintasteri tše dingwe tša go swana le deciduous fruits, thokomolatšatši ya dikenywa, le intasteri ya peu e ya nyakegago ge e le gore go nyakega tšwela pele ya tulafatšo ya ditirelo tše di letetšwego go tšwa go balemi bja dinose.

Translated by Lebogang Sewela