SQLSTATE[HY000]: General error: 144 Table './aatc/tiger_page_view' is marked as crashed and last (automatic?) repair failedUkuthuthukiswa Komphakathi wamaPedi

Ukuthuthukiswa Komphakathi wamaPedi

© Dr Peter Magubane

Umhlaba wamaPedi

Ngokulandela ukunqotshwa kwabo ezandleni zabaseBrithani, amaPedi adluliselwa emayelana nezinqolobane ezikhethwe ngokusemthethweni. Okubaluleke kunazo zonke kwakuyi-Pedi heartland, iSekhukhuneland. Ngaphandle kwezinqolobane ezihlangene, iSekhukhuneland yahlanganiswa neLebuwa ngawo-1960, ebizwa ngokuthi izwe lakubo abantu baseNorthern Sotho.

Ukwanda komphakathi kanye nokwehla komhlaba kulezi zindawo zokugcina indawo kuye kwenza kube nzima ukuhlala ngokutshalwa yedwa. Amadoda ayephoqelekile ukuba ahambe ekhaya asebenze ngenkokhelo. Kodwa kusekhona ukuzibophezela okukhulu ekugcinweni kwamasimu, ngokulima okuwenziwe ngesikhathi sokuhamba noma, ngokuya phambili, ngama-ploughmen ochwepheshe.

Iphethini ejwayelekile yenzelwe amadoda asePedi ukuba asebenzise isikhathi esifushane esebenza emapulazini aseduze, futhi kamuva athole umsebenzi emayini noma esevisi yasekhaya, bese embonini. Ukuphathwa nokubulawa kwazo zonke ezinye imisebenzi yezolimo sekuphathwe abafazi bamadoda.

Nakuba bebhekene nokulawulwa kwezilawuli ezimpilweni zabo njengabaqashwa, amaPedi ayenqaba ngokuqinile yonke imizamo eqondile yokuphazamisa umnotho 'wekhaya' - indawo yokugcina izinkomo nokulima. Imindeni iqhubekile ukujwayela ukulima nokugcina izinkomo, hhayi okuningi ukuhlala kodwa ngaphezulu njengendlela yokubonisa ukuzibophezela kwabo kwesikhathi eside emphakathini wezenhlalo ukuze bathole ukuphepha emhlalaphansi.

Muva nje, abesifazane sebeqalile ukusebenza nemholo. Abanye basebenza ngaphambi kokushada, ngezikhathi ezincane emapulazini. Abanye, ukuhlukanisa noma ukuhlala bengashadile, kusukela ngonyaka wama-1960 babesebenza emakhaya emizini yaseGauteng.

Ubukhosi

Naphezu kokunqotshwa kwabo empini phakathi nekhulu le-19, i-Pedi iye yaqhubeka ibamba ubukhosi ekuhlonipheni. Ikakhulukazi eSekhukhuneland, lapho isihlalo esiphezulu seMehleletse esiphezulu sisekhona, i-Pedi yenze imizamo yokuvuselela izikhulu.

Lezi zenzo zaba nzima kakhulu phakathi neminyaka yama-1950, lapho uhulumeni wobandlululo bezama ukusebenzisa izinduna zendawo njengabantu abahamba phambili ohlelweni lwabo lokubusa lukaBantu. Ukuphikiswa kwama-Pedi ngokumelene neziphathimandla zeBantu ngo-1958 ukuvukela kweSekhukhune kwaholela ekuthunjweni kukaMorubabe, umzukulu kaSekukhune kanye nabazukulu bezindlalifa.

Bathuthukisa kakhulu imibono yezombusazwe kanye namasu okuhlela phakathi kwamadolobha namaphandleni, futhi kusekelwe amanye amagatsha e-ANC ngalesi sikhathi. Nakuba inani lePedi liye lahlala ngokugcwele emadolobheni aseGauteng, iningi liqhubeka lizibophezela njalo eM Bopedi (indawo yePedi) emaphandleni. Amakhosi nabadayisi baye babona ukuhlakazwa kohulumeni wobandlululo waseBowawa kanye nokuqhubeka kwayo ngaphansi kwesiFundazwe esisha eNingizimu Afrika.

Translated by Nsika Khoza