Vhubvo ha vha Pedi
Zwi tshi khou bva kha u kundiwa havho zwandani zwa vhathu vha Bristish vha Pedi vho mbo di tsela kha vhuimo ha fhasi vhukuma. Nga nntha ha hezwi ho vha huna madzulo a ma Pedi ane vha a funa vhukuma, shango la Sekhukhune. Ho tangana na hunwe, Sekhukhune ho vha ho no vha Lebowa nga 1960 ha vho vha fhethu ha Basotho vha vhabvuduvha.
Vhathu vha thoma u dala zwe zwa ita uri zwi thome u konda uri vhathu vha tshile nga u tou lima fhedzi. Vhanna vha tea u sia midi yavho vha tuwa vha ya u shumela zwine vha do kona u hola. Fhedzi vha na vhukoni ha u kona zwa ndimo zwine vha zwiita nga maduvha ane vha vha uri avha khou shuma. Hezwi zwo do ita uri vhanna vha vha Pedi vha di wane vha tshi khou shuma tshifhinga tshituku kha mabulasi atsini, nga murahu vha kona uya u toda mushumo mi maini kana dzi nduni dza vhathu kana dzi femeni.
Zwa sia zwa u langa zwithu zwothe zwa hayani zwi tshi itwa nga vhafumakadzi vhavho. Naho huna uri vha vho langiwa vhukuma nga mishumo ine vha i shuma vha tshi khou hola, vhanna vha vha Pedi vha ya hana vhukuma zwine zwa nga vha khakhisa kha ikonomi ya hayani- u fana na zwa u fuwa kholomo na ndimo.
Mita minzhi ndi kale i tshi khou ita zwa u lima na u fuwa dzi kholomo vha vha vha sa khou zwiitela uri vha kone u wana tshelede lini hu vha hu zwithu zwine zwo no dowela u itwa tsha kale na kale mahayani na hone na musi vha si tsha shuma vha do kona u wana tshithu tsha u wela kha tsho. Maduvha ano na vhafumakadzi vho no thoma u shuma vha tshi khou itela muholo. Vhanwe vha ya shuma vha saathu maliwa lwa tshifhinga tshipfufhi bulasini. Vhanwe vho taliwaho na vhanwe vha songo maliwa ndi kale vha tshi khou shuma dzi nduni dza makhuwa ubva nga 1960 doroboni ya Gauteng.
Zwa Vhuhosi
Hu sina ndavha uri vho vhuya vha kundiwa nga centuary ya vhu 19 vhathu vha vha Pedi vha kha diisa phanda na zwa vhuhosi. Nga maanda kha la Sekhukhune hune vhuhosi vhuhulwane ha Mohlaletse ha vha hone, vho zwiita mafhungo uri vha londe mafhungo a vhuhosi. Hezwi zwa vhuhosi zwo toda u nyetha nga zwifhinga zwa vho vho 1950 nga muvhuso wa tshitalula he mavhuru vha vha vha tshi khou toda u dzhena nga vhathonifhei vha vho vha Bantu.
Vha vha Pedi vho hana zwa u shumiswa nga vha Bantu nga 1958 Sekhukhune ambo di ya Morwamobe, mudulu wa Sekhukhune na nwana wawe vha pfuluwa vha tamba mushumo muhulwane kha u fara mihumbulo ya zwa polotiki na dzi ndila dzine dza vha vhukati ha dzi dorobo na mashango a nnda, na kha mirado ya ANC ya thoma nga zwenezwo zwifhinga. Naho huna mbalo nnzhi dza ma Pedi vhane vha vho dzula doroboni ya Gauteng vhanzhi vha kha di vha vho di dzhenisa kha fhethu ha vha Pedi. Mahosi na vhasiwana vho vhona uwa ha muvhuso wa tshitalula Lebowa na vhathu vha Afrika Tshipembe liswa.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe