Zwine zwa langa uya kha Biology hu vha ho katelwa nḓila nnzhi dzine dzo fhambana, dzinwe pheromones, repellents na maswina a mupo na vhuṱungu ha zwa biology. Musi huna u kona u dzhena ha tshaka dzinwe dza masunzi, kanzhi zwi vha zwi tshi khou sumbedza uri huna zwe zwa khakhiswa. U vhonala ha zwikhokhonono zwi ya vha zwi tshi khou sumbedza uri hu fanela u itwa dzi tshanduko bulasini.
Zwikhokhonono zwi vhonala sa zwiḽi zwine zwa sika zwili zwa zwikhokhonono zwine zwa vha na mbuyelo nahone ndi zwa ndeme u ḓivha uri, u tsireledza na u tendela zwikhokhonono zwine zwa vha na mbuyeloo uri zwi ḓale. Zwimela zwine zwa kunga zwikhokhonono zwine zwa vha na mbuyelo ndi muṱa wa Asteraceae (sa sunflowers), clover, common yarrow (Achillea millefolium), buckwheat na manwe manzhi.
Tsumbo ya zwikhokhonono zwine zwa vha na mbuyelo ndi larva ya Ladybird. Ispiky, ya nga zwivhungu zwine zwa nga vhanga mutshinyadzo munzhi kha zwikhokhonono na zwa u fhufha. Lacewings i wela kha muṱa wa Neuroptera (muṱa: Chrysopidae). Aphids i ḓisa nḓila ya vhuḓi ya kuḽeḽe ine ya vha ya ndeme, fhedzi zwinwe zwikhokhonono sa mites, thrips, white flies na leafhoppers na makumba azwikhokhonono zwi ya ḽiwa. Tshaka ine ya ḓivhea vhukuma ine ya ḽeswa ndi aphid kha goroi ndi yone (Eupeodes corollae) ine ya vha na muvhala wa tshitopi na mutsu nga murahu ha hone ha vhonala sa ha ṋotshi kana wasps.
Huna dzi khamphani dzine dza fuwa dza dovha dza rengisa zwikhokhonono zwine zwa vha na mushumo sa ladybirds (Chilocorus nigritus na Cryptolaemus montrouzieri), na dzi parasitic wasps Aphytis lingnanensis and Coccidoxenoides perminutus. Hezwi zwikhokhonono zwi tshila kha miṱokola mealy bugs na red scales.
Hezwi ndi musi ro lavhelesa zwikhokhonono zwo ḓoweleyaho na nḓila ya u dzi langa masimuni.
Red Spider Mite
Hetshi ndi tshikhokhonono tshiṱuku. Tshi monisa hune ha nga ho tanḓavhuwa mathomoni a maṱari tsha thoma u nwa mutshelo. Tshi balelwa u tshila hune ha vha hu tshi khou fhisa vhukuma tsha langiwa nga u limelela na u fafadzela nnṱha ha maṱari nga maḓi.Aphids
U fanea u ṱanganisa maḓi na tshisibe tshidala uri hu sikiwe fomo i songo tou khwaṱhaho. Ahu faneli u shumiswa u fanela u longa tshipontshi kana labi ḽiṱuku kha maḓi ane avha na tshisibe wa kona u phumula Aphid kha tshimela. Wa isa phanḓa na u ita hezwi u swikela hu tshi fhela maḓuvha mararu na Ladybird na dzone dzi tshila nga aphids kanzhi dzi dzula kha maṱari a carrots, fennel na coriander.Ants and Termites
Hezwi zwikhokhonono a zwiḽi tshimela, fhedzi tshinwe tshifhinga zwi ya vha zwo fara dzi Aphids. Dzi termites dzi wela kha munwe muṱa dzi tshila nga uḽa dzi thanda sa thanda dza tsheṋe, matanda a muri na dzi thundu dza nḓuni na dzi thanda dzine dza vha dzi fhasi. U fanela u kuya phiriphiri ya vha luphuse wa i shela henefho fhasi hune ha vhonalesa hone masunzi.Snails
Snails dzi ya vhonala fhedzi dzi shumesa vhusiku. Dzi funa fhethu ho dzikaho hune ha vha na pfushi kanzhi dzi dzumbama kha dzi ngade ṱhukhu. U fanela u litsha fhethu hune ha bveledzwa hone hu tshi dzula ho kuna hu sina maṱari o faho na zwinwe zwithu, u fanela u shela miora kana magwangwa a makumba u mona na tshimela, zwi ya dzi thatha. Mangwa a makumba aya sia zwithu wa hone zwitete. Na muṋo wa luphuse uya kona u vhulaha dzinwe fhedzi wa ḓalesa uya vhulaha na tshimela.Nematodes
Nematodes ndi zwivhungu zwiṱuku zwine zwa sa kone u tshila zwi zwoṱhe, zwine zwa ḽa muthetshelo wa muri ubva mudzini wa hone. Makumba ahone aya swika hune ha tanganelwa hone zwa sia tshimela tshi tshi khou fa, ngauri tshi vha tshi tshi khou hula nga zwiṱuku. Zwa u lima, manyoro zwi da na zwithu zwine nematode ya ḽa zwone.Zwimela zwine zwa a nwa maluvha tshilimo sa African marigold i nga ṱavhiwa i tshi khou itela u tsireledza zwinwe zwimela nga kha midzi ya hone i ne ya vha khombo kha nematode, i nga kaṋiwa musi i tshi vho thoma ubva maluvha ya fafadzelwa. Hu ya ḓa zwitzhili zwinzhi Streptomyces zwine zwa ḽa ḽeyara ya nnṱha ya pathogens sa nematodes na phylloxera ndi yone yo nwaliswaho yo no kona u kunda nematodes.
Cutworms
Iḽa zwimela zwiṱuku zwine zwa vha zwi fhasi. U fanela ugwa nga vhuronwane kha zwimela zwine zwa vha fhasi u ḓo kona u wana zwivhungu zwa muvhala wa gireyi zwo songana zwo khwaṱha. Magwangwa a makumba anga kwashiwa asheliwa henefho u itela u dzi pandela. Cutworms inga itwa sobo, u nga kona u vhona nḓila dza u lwa na zwivhungu.Zwikhokhonono zwo no ḽa Khavhishi
Dzi vhea makumba kha maṱari a khavhishi. U fanela u shela fulauri kha sogisi ḽa kale na muṋo wa zwi ṱanganisa wa shela kha ṱari ḽa khavhishi. Ahu tou ṱoḓea nnzhi nnṱha na fhasi ha maṱari. U fanela u gera maṱari a matamatisi wa avhea tsini na tshimela tsho kavhiwaho kana wa shela lebula nnthihi ṱhukhu ya muṋo kha madi a 2litre wa fafadzela.Beetles
U fanela u lwela u bvisa beetles kha tshimela nga u fafadzela nga phiriphiri kana garlic. ‘Beetle juice’ iya dzi pandela nayo.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe