Zwa u bebisa zwimela zwi ya thusa nga maanḓa na kha vhathu. Mutakalo washu uya bva na kha uvha hone ha zwe notshi dza ita. Zwa u bebisa zwimela zwina zwithu zwinzhi zwine zwa vha uri zwo ita. Hezwi zwa u bebisa tshimela ndi u dzhia mbeu ya ya tshinna ya ya kha ya tsadzi zwine zwa ita uri hu kone uvha na mutshelo.
Vhunzhi ha mitshelo na zwimela zwinzhi zwi tshila nga u bebiswa zwo ḓi tika nga zwikhokhonono uri hu kone uvha na mitshelo. Nga maanḓa ṋotshi. Ṋotshi dzi dzhiwa hu dzone dzine dza tou bva phanḓa kha u bebisa zwimela.
Hezwi zwi ya amba uri dzi ya kona u dalela vhunzhi ha zwimela. Zwine zwa ita uri dzi tou bva phanḓa ndi maanḓa a u kona uri dzi kone u fuwea u fhira dzinwe dzine dza kona u bebisa. Dzi nga dzudziwa kha nnḓu kana dza tou tshimbila dzi tshi khou tshimbila dzi tshi khou bebisa.
Mbuyelo ya Ṋotshi
Fhedzi ndi zwifho zwine dza ita kha matshilo ashu zwine zwa dziita uri dzi vhe dza ndeme vhukuma? Ahuna zwinwe zwine rine ra vhuyelwa ngazwo u fhira uri dzi shume u bebisa? Vha dzi ṱhoḓuluso vho wana zwithu zwitevhelaho: Dzi ya thusa kha u ḓala ha zwimela zwa ḓaka dza tikedza biodiversity na kuḽele.
Ṋotshi ndi tshigwada tsha ndeme tsha u bebisa zwimela, hune dza dalela zwimela zwine zwa swika 90% ya zwimela zwine zwa khou vhusa zwa 107 kha ḽifhasi. Afrika Tshipembe, zwimela zwine zwa swika 50 zwo ḓitika kha u bebiswa nga ṋotshi. Zwine zwa amba uri u vha hone ha ṋotshi zwi ya fulufhelwa na kha u ḓisa mitshelo.
Ho ṱanganiswa na hezwi zwimela zwi ya ita uri zwimela zwi vhe zwi zwinzhi. Na mitshelo iya ḓala vhukuma na u lemela na uvha ya ndeme. Hu si kale zwimela zwine zwa vha uri zwo bebiswa zwi ya thusa vhukuma kha pfushi hu vha ho katelwa na Vitamin a na C, Calcium, fluoride na folic acid 10. Ṋotshi dzi ya bebisa vhunzhi ha hezwi zwimela. Ṋotshi dzi ya dzhenelela kha u sikiwa ha mishumo na u tholiwa.
Na u dzhenelela zwihulwane kha u tsireledzea ha zwiḽiwa na u fhedza vhusiwana. U rengiswa ha mutoli kana zwinwe zwibvedzwa zwine zwa vha zwina ṋotshi u fana na (propolis na beeswax)zwi ya dzhenisa tshelede. Ṋotshi dzi no vhonala dzi tshi khou hulisa na u londa zwithu zwa mvelo na sialala.
Sa tsumbo mutoli uya lafha ine ya vha na vhushaka i sa khou sia anti-bacterial na diabetic agents. Kha mashango ane anga China, Egypt, Spain, na Mexico, ṋotshi dzi kwamiswa vhukuma na zwithu zwa vhufa, vhutsila na muzika, vhushaka ha u thoma ha vhathu na ṋotshi ndi hovhuḽa ha San Bushmen, vho sumbedza vhushaka havho na ṋotshi kha zwithu zwa vhutsila.
The Honey Bee Industry Facts for South Africa
Ro sedza zwa u kona u bebisa zwifuwo, zwi vha zwi tshi khou itwa nga vhathu vhane vha fuwa ṋotshi, uri hu kone uvha na mitshelo na u kona u nwaliwa hazwo zwavhuḓi. Kha hei nḓowetshumo huna mbuyelo yo no swika R13 billion zwa sika mishumo yo no swika 180 000 (HORTGRO 2016).
Zwine zwo tendiwa zwa u bebisa zwimela nga vha Western Cape Bee Industry Association ndi R802 nga 2018, ubva kha R745 nga 2017 (WCBA 2018). Zwa u bveledza ṋotshi zwi vhonala zwihone kha vhupo lwa R100 million (Allsopp, 2000). Nḓowetshumo yo no sikela vhathu mishumo vha 3000 (NAMC Report 2008).
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe