Vhundeme ha Mvumbo ya Mavu

Mvumbo ya mavu iya kwama uri mavu a kone u vha na mutakalo, u tutuwedza u farana na vhuvha ha mavu na u shumea ngao-nga ndila ine mavu anga kona u shumea ngayo. U tshi nga engedza, vhuvha ha mavu na uvha hone ha vumba ndi zwone zwithu zwine zwa vha uri ndi zwa ndeme zwi ya kona u ita uri ri vhone uri mavu ana muya mungafhani na u kona u fara madi hao-ndila ine ya vha khwine ya u kona u vhona madi uri anga dzula tshifhinga tshingafhani kha mavu.

Mvumbo ya Mavu

©United States Department of Agriculture

Mvumbo ya mavu hu vha hu tshi khou ambiwa tshivhumbeo tsha zwine mavu avha nazwo. Sa tsumbo, uvha hone ha mutavha zwi fanela uvha zwihulwane u fhira vumba. Zwine zwa vha zwa mutavha zwi fhambana ubva kha 0.05 uya kha 2.0mm, zwa muno zwa vha vhukati ha 0.002 na 0.05 mm nga diameter hune ha vha na zwa vumba zwine zwa vha fhasi ha 0.002. Hune ha vha na thombwana hu vha hu huhulwane u fhira 2 mm nahone azwi sedziwi musi hu tshi khou sedziwa mvumbo ya mavu.
Musi wo sedza mvumbo, mavu anga taluswa abva zwipida zwina: a mutavha, silt, loamy na a vumba. Zwipida zwa mavu zwi ya vha zwi thi khou taluswa nga u fhambana ha zwithu zwa mavu.
Mavu ane avha uri ana mutavha a a hwasa,ngeno mavu ane a vha ri ana vumba atshi suvha zwavhudi ha vha na vumba line la sa tou vha linzhi. Zwithu zwa mavu avumba zwi ya nukha zwa dovha zwa khwatha, zwino mavu ane avha na vumba line la swika 20% li ya vha na u dala ha vumba. ‘Mavu a loam’ hu vha hu mavu ane a vha na matombo, avha na zwithu zwa vumba na zwa silt. Sa tsumbo, mavu ane avha na mutavha na vumba avha ana vumba la 30%, 50% mutavha na 20% ya zwithu zwa silt.

Ndila ya u Kona u Vhona Mvumbo ya Mavu

Musi u tsimuni, u fanela u doba mavu o vhalaho wa shela madi uri zwi kone u sika bola. Arali ni tshi khou balelwa u ita bola, zwi amba uri mavu ana mutavha. U fanela u fara zwine mavu avha zwone nga zwanda uri u kone u vhona arali a mutavha, silt kana vumba.
Dzi laborary dzi ya kona u ita dzi ndingo fhedzi vhalimi vha nga shumisa ndila ya sausage, uri vha kone u vhona lushaka lwa mavu bulasini. Dzi thoduluso dzine dza vha uri dzo itwa nga vha South Africa’s Water Research Commission vho tanganisa ndila yo leluwaho ya u kona upfa mvumbo ya mavu:
Mutavha
Mavu amutavha avha ana vumba line la nga swika 10%. Ha koni u ita sausage fhedzi zwi ya bva kha u dala ha vumba, line li nga kona u sika vumba line la vha uri lo tea.
Loamy sand
Hafha hu vha huna vumba line la swika 10 - 15%. Grains dzi hone dzi vha dzo linganela unga kona u dzi kwasha kha tshanda. Zwi ya kona u sika brittle ‘sausage’.
Sandy loam
Huna vumba line la swika 15 - 20%. Zwi ya kona u sika sausage yo khwathaho, fhedzi ine ya tavhanya ya kwashea arali wa nga i putedzesa.
Sandy clay loam
Hafha hu vha huna vumba line la swika 20 - 35%. Line li ya kona u moniswa la ita dzi tshipulumbu, arali lo sikiwa uri iite tshivhumbeo tsha U.
Clay loam
Hafha hu vha huna vumba la 27 - 40%. Zwine zwa kona u sika tshivhumbeo tsha U, fhedzi tsha kwashea arali tsha vha tshi tshi khou itwa sa gwinya kana rinngi.
Sandy clay
Hafha hu vha huna vumba la 35 - 50%. Zwi ya sumbedza zwithu zwa vumba, fhedzi iya rambalala mu u tshi khou i raba. Ya kwashea arali ya vha i tshi khou itwa rinngi.
Vumba
Hu vha huna vumba line la swika 50%. Mavu aya konanu ita rinngi asa khou kwashea, ha vhonala hu sina na mitwe na mithihi.

Zwimela na Mvumbo ya Mavu

Mvumbo ya mavu iya kona u amba zwine madi avha zwone kana a tsonziwa ngayo kha mavu, na u vha hone ha madi kha tshimela. U vha na zwithu zwine zwa nga mutavha kha mavu zwi ya kona u tsonzwa madi na aeration ya mavu. Madi ane avha na mutavha ha koni u fara madi, u fana na mavu a vumba. Zwine zwa amba madi na manyoro zwi ya fanela u engedziwa nga mavu ane avha uri ndi a mutavha u fhira kha avumba.
Zwithu zwa manyoro na zwone zwi ya tavhanya u dzhena kha mavu ane avha uri ana mutavha ngauri hu ya vha huna muya munzhi henefho kha mavu-mushumo wa zwa u sina ha zwithu u vha u tshi khou toda oxygen. U tshi nga engedza, mavu ane avha uri o limiwa zwavhudi aya dzhena muya, zwine zwa fhedza zwi tshi khou disa mutakalo kha tshimela.
Mavu ane avha uri ana vumba linzhi aya kona u vhea zwithu zwinzhi u fana na pfushi na madi nga mavu ane avha na zwithu zwituku zwa vha na fhethu huhulwane uya nga unit volume, zwithu zwa vumba zwi ya tshinyadziwa ndi zwone zwine zwaita uri zwi fhedze zwi tshi khou vha na mbuyelo, zwi ya kona u fara zwithu nga ndila ya vhudi zwine zwa fana na ammonium (a nitrogen-compound), potassium, calcium, magnesium na dzinwe dzi element dzine dza vhonala.
U kona u hana ha mavu pH zwi vha zwi tshi khou bva kha zwithu zwa u tshila. Mavu a loamy ndi one ane avha mavu ane atenda vhunzhi ha zwimela.

U Khwinisa Mvumbo ya Mavu

Zwothe mavu a mutavha na a vumba aya khwiniswa nga u kona u shela zwithu zwa u tshila u fana na manyoro, zwithu zwa zwimela, manyoro a zwifuwo, matari akale, u limelela na u geredzela miroho.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe