U Vhona, u Dzhia na u Rengisa
Co-inciden, Rhenius ovha a mukwasha wa Olof Bergh, vhe vha ḓo kunda vha thungo ya vhubvaḓuvha nga 1682.
Vha zwimi vha kale vhe vha ḓo thoma u zwima avha ḓivhei. A vho ngo kona u wanala, nahone vho vha vha tshi tshimbila lwa tshiphirini, vhasina thendelo. Naho zwo ralo, miraḓo ya vhathu vho thoma u zwima hu khou pfi ndi vhathu vha vhatshena ndi vhone vhe vha tumbula mulambo wa Orange.
Hezwi zwi nga vha zwo iteswa kale nga vho 1728, musi tshigwada tsha vho rabulasi vha no bva Piketberg vha tshi ya thungo ya vhubvaḓuvha vha tshi kha lwendo lwa u zwima. Hafha, vhaṱangana na mulambo wo vuleaho wa !Gariep (mulambo muhulwane).
Hupfi vho ṱangana na munwe munna wa mutshena matzhavani a !Gariep,ane azwima dzi nḓou ane apfi Pieter de Bruyn.
Hezwi zwithu zwo ḓi sokou dzula zwi sa ambiwi.
Zwi tshi Khou Itwa nga Mbuno dzo Khakheaho
Ha dovha ha ṱangiwa lunwe lwendo nga 1739, ya swika kha rekhoto ya mulayo, fhedzi zwi tshi khou itelwa nga dzi mbuno dzo khakheaho. Hetshi tshigwada tsha vha zwimi vho ya vha pfukekanya mulambo wa Orange vha tshi khou ya Namaqualand (Namibia) he vha ḓo fhedza nwaha kha danga ḽa khosi Gal. Musi vha tshi ṱuwa,vha tshutshudza vhashumeli vhavho uri vha rahe danga vha tswe dzi kholomo, vha ḓo vha fha zwiṱuku-ṱuku.Zwino musi vha tshi yela vhukovhela zwiṱuku ha Namaqualand, vha isa phanḓa na u ṱhaṱhamula madanga a vhathu,vha tswa kholomo dzo no swika 1000 vha vhulaya na vhana na vhafumakadzi.
Hezwi zwo ḓo ḓa nga murahu ha vhagwalabi vhe vha ḓo tshimbila vha tshi khou ya u lwa na vhathu vho vha khakhelaho Cape. Na vhathu vhe vha vha vha tshi khou ṱhasela na vhone vho vha vha tshi vho gungula vha tshi vho ri vhone avho ngo wana mukovhe we vha fulufhedziswa. Phanḓa ha vhathu vhane vha bva phanḓa kha zwa u zwima, khaphani ya humbula uya u dzhia dzi kholomo dzo tswiwaho ya fhedza vha tshi khou dziita dzavho!
Vhueni ha u thoma vhu re mulayo ha uya !Gariep hu livhuwiwa Jacobus Jansz Coetse we aṱanga lwendo nga 1760. O vha a rabulasi ubva Piketberg we aḓo ṱuwa atshi khou ya u zwima dzi nḓou, o sia mufumakadzi wawe uri a lavhelese muṱa na bulasi ḽa hayani. Zwavhukuma avha asi na muhwalo, Coetse a tshimbila nga dzi gooli mbili na vhathu vha 12 vha Khoikhoi, a fhira Namaqualand uswika atshi swika mulamboni wa !Garie.
A wela mulambo nga Ramansdrift tsini Gu-daos (hune ha tshimbila dzi nngu). Hafha ho vha hu tshi shumiswa vhukuma nga vhalisa vha vha Namaqua, zwino hu ḓivhiwa nga dzina ḽa u tshinyadza nnḓu ya vhuḓi. Nga hei mikhwa i songo humbulelwaho, Coetse ovha ene mutshena we aḓo nwala nga ha lwendo lwawe lwa u fhira mulambo wa Orange nga kha shango ḽihulwane ḽa Namaqua.
Lwendo lo Fariwaho nga Vhathu lu sa Tou vha Mulayoni Tshoṱhe
Hezwi zwo vha zwo rangiwa phanḓa nga Hendrik Hop, we arumela dzi goloi dza 15 nga 1761. Jacobus Coetse aisa phanḓa hu ene mutshimbidzi ngeno Carel Brink hu ene wa zwa ḓivhazwakale.
Uya nga Brink, vha Namaqua vha ṱangana nga nḓila ye zwa vha zwi tshi khou shaya, vha na kholomo ṱhukhuṱhukhu nahone vho tsikeledzwa nga vha ‘Bosjesmans’.
Tshipiḓa tsha Hop tsha wela mulambo Gu-daos vhaisa phanḓa vho sedza vhubvaḓuvha kha vhupo ha Keetmanshoop. Hafha,vha kombetshedzea u humela murahu nga mulandu wa mufhiso wa tshilimo.
Munwe wa murado wa Hop, Dr. Carel Rykvoet, a dzhia tshifhinga tsha u ita dzi ṱhodulusa nga ha mineral kha honovho vhupo. A ṱola thavha ya Van der Stel ya copper a vhona uri Copper ya hone asi nnzhi. A dovha aya na Richtersveld, west ya Gu-daos, he aḓo wana copper i nnzhi. Naho zworalo, a zwi vhona uri matombo o khwaṱha, shango ḽo ita muumba na lwendo lwa hone ndi luhulu vhukuma uri u kone u wana heyo mineral.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe