U Talusa Crows

©Nigel Dennis
Crows i ya vhanga u xelelwa nga vhunzhi ha zwifuwo na zwimela na mitshelo na bulasi ḽa dzi nḓirivhe. Mbalo i khou hula zwi tshi khou itwa nga u hula ha mbalo ya zwikokovhi na zwiṋoni zwiṱuku na dzinwe tshaka.
Fhedzi azwi tou vha zwivhi zwoṱhe. Uya nga vha Endangered Wildlife Trust, dzi na mushumo muhulwane sa vhaḽi, musi dzi tshi khou ḽa mitumbu ya zwifuwo zwa u thusa kha u phaḓalala ha malwadze. Dzi ya thusa kha mbevha na zwimange uri u ḓala hazwo hu kone u langea. Na zwiṱaha zwa hone zwi ya shumiswa na nga zwinwe zwifuwo u fana na cuckoos kana dzi raptors, u fana na great Kestrels na lanner Falcons.

Pied Crows na White-necked Ravens

Pied crows (Corvus albus) na white-necked ravens (Corvus albicollis) ndi dzone dzi ne dza tou vha zwivhangi zwa thaidzo kha bulasi. Pied khulwane dzina muvhala mutsu u mona na muvhili wadzo woṱhe, nga nnḓa ha kha mukulo huneha vha hu tshena na nga fhasi tsini na maḓamu, na tshivhumbeo tsha muvhili wa axillaries.
Dzo lapfa u swika kha 45cm, na maphapha malapfu ane aya fhambana zwi tshi bva kha minwaha yazwo. U nga dzi wana u mona na Afrika Tshipembe, fhedzi kanzhi dzi dzula tsini na mabulasi na zwiporoni.
Hedzi dza mukulo mutshena dzina muvhala mutsu na mikulo mitshena. Ndi khulwane vhukuma, muvhala mutsu na mutshena Khulwane dzi vha dzo lapfa 50 -54cm.
Na mafhafha,ane avha 48-43cm. Dzi ya wanala u mona na ḽoṱhe ḽa Afrika Tshipembe, nga maanḓa dzi thavhani, gorgesu na zwikwarani, musi dzi tshi khou pala zwiḽiwa unga dzi vhona dzi fhethu hune havha uri ho vulea.
Dzoṱhe hedzi tshaka dza vhuya dza funana dzi vha dzo funana lwa vhutshilo hoṱhe. Zwiṱaha zwahone zwi vha zwi tshi khou tshimbila nga zwivhili nga zwivhili zwo itwa nga dzi thanda na midzi, huna mutalo wo itwaho nga matope, na matoko na dzi uḽu kana mahatsi. Tshifhinga tsha u ṱangana tshihulwane tshi ya fhambana zwi tshi khou bva nga mutsho wa hune dza vha hone, fhedzi kanzhi hu vha ubva nga nwedzi wa Fulwana uya Nyendavhusiku kha dzine dza vha white-necked raven ndi ubva fulwana u swika Phando kha dzi pied crow. Ya tsadzi iya kudzela makumba ane aswika maṋa uya kha maṱanu nga tshifhinga tshithihi.

U Vhulaha na Kuḽele

Pied crows na white-necked ravens dzi ya tshinyadza vhukuma. Maṋo ahone ha ngo tou khwaṱha lune anga tshinyadza lukanda, kanzhi dzi ya maṱoni a zwifuwo zwiṱuku, zwa sia vhana vhazwo vha sa tsha vhona. Dzi ya tshinyadza kha zwilimiwa nga maanḓa nga tshifhinga tsha gomelelo.
Mutumbu une wa vha wo vulea maṱoni, mulomo kana kha vhudzimu zwi tou vha na vhuṱanzi uri ndi dzi crows dzo ḽaho.

U Langa

©Roger de la Harpe
Zwi ya konḓa u dzi langa. Asi lushaka lune lwa vha uri lwo tsireledzea, zwine zwa amba uri dzi nga ḓi zwimiwa bulasini, fhedzi husini magondoni kana khagala kana ha masipala. Vhanwe vho rabulasi vhana zwine vha shumisa vha tshi khou itela u dzi pandela sa u lidza muzika uri dzi sa tshinyadze zwilimiwa ngeno vhanwe vha tshi tou ita zwiṱaha nnṱha ha zwimela zwavho u thivhela uri zwi nga tshoṱelwa nga zwṋoni hezwi.
Zwa u shumisa mulimo azwo ngo tendelwa, ngauri zwi nga vhulaha na zwifuwo zwine zwa vha uri azwi khou ṱoḓa u vhulaiwa
Zwa u langa zwo khetheaho, u fanela u thoma wa ṱola zwiḽiwa zwine zwa vha hone. Zwine zwa amba uri uya kona u langa malaṱwa nga maanḓa kha madzulo ane avha uri ha langei, hune hu ya sokou laṱiwa hunwe na hunwe zwithu. Zwikoṱi zwi nga tsireledzwa, zwa u ḽela zwiṋoni zwi fanela u bviswa zwilḽwa zwa zwifuwo zwa dzheniswa nga ngomu. Zwi vha zwi tshi khou amba uri u khou kona u langa, nga mulandu wa uri hezwi zwiṋoni zwi ya tshinyadza vhukuma hangei Nama Karoo.
Tsha vhuvhili, zwi ya tsireledza na zwimela. Zwine zwa vha zwo ḓi hwala zwi fanela u bviswa zwa ya u dzula hunwe uri zwi kone u lisea, nahone ya dzula yo ralo u swika i tshi ya u beba u swika dzi tshi vho kona u tshila.

U tshi khou ṱoḓa nḓivho nnzhi unga kwama vha Predation Management Forum Secretariat.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe