u Geredzela Muri

©Louise Brodie
Pruning is done by hand during the winter months of July and August.
Muṱokola ndi tshimela tshine tshi a kona umela nga tshothe, u ḓa nga nḓila ya mvelo lune arali wa sa geredzelwa, u nga vha nadzo nḓirivhe hu tou vha uri dzi nga kha ḓi vha ṱhukhu. Nga u gera muri zwavhuḓi zwithusa nga nḓila yone, zwi ya vha na tshivhumbeo tsha vhuḓi na u kona u bvisa mvelelo dza vhuḓi. Musi hu tshi khou geredzelwa muri davhi ḽine ḽa vha uri ḽo vha ḽo no vha na nḓirivhe ḽi a gerwa naḽo, khathihi na matavhi ane asa vhe na mushumo. Hu ya bviswa khamusi matavhi ane avha na miṅwaha mivhili a hone.
Mushumo muhulwane wa u geredzela muri ndi u itela uri u kone u vha na tshivhumbeo tsha vhuḓi. Nga hei nḓila u fhungudza zwi a tendelwa. Tsha vhu vhili u gera zwavhuḓi zwiita uri hu ḓe mitshelo ya vhuḓi. Tshivhumbeo tsha muṱokola ndi tsha ndeme ngauri iya kona u lavhelesa uri hu dzhena na ḓuvha nga nḓila yone na muya. Matavhi a nḓirivhe aya phaḓalwadzwa zwo leluwa u tshi nga engedza uri muri u kone u beba maṅwe a matavhi zwi bva kha u vha na vhukoni na u hula hawo.
Ndila dza u gera na nḓila dzine muri wa vha wo hwala zwi ya fhambana nga muri kana zwi tshi fhambana nga muṱavhi zwi tshi khou bva nga fhethu hune havha ho ṱavhiwa hone na fhethu hune dza ḓo rengiswa hone.

Ndila dza ku Gerele

Huna Spur Pruning: nḓila ya u gera hune wa vha u tshi khou gera matsinde o fhambananaho. Hei nḓila i shumiswa kha miri ya nḓirivhe hezwi zwa matavhi mapfufhi ane avha ana zwivhanana zwivhidzwa upfi spur. U gerwa zwiitwa nṱha ha tavhi husi kulesa na tavhi ḽa vhuvhili.
Half-long/u gera ha vhukati: nḓila ine u gera ha vha hu tshi khou itwa nga uri muri u kone u ṱhogomela zwe wa hwala. Zwi shumiswa nga maanḓa kha dzi veini dza ṱafulani hune havha hu tshi khou bveledzwa zwithu zwinzhi. I dovha ya thusa kha uri muri u aṅwe nga vhunzhi hune wa wana nḓirivhe dzo aṋwa kha matavhi ane afhira lithihi.
Guyot Pruning: hezwi ndi u gera muri une wa vha una matavhi ane afhira malo ane oṱhe hayo matavhi avha na zwivhanana. Hezwi zwiitwa nga maanḓa fhethu hune ha rotholesa kha mashango avho European na hone kha miri ine ya vha uri a i tou nonesa sa Cabernet, Pinot Noir na Sauvidnon Blanc. Zwi fanela u gerwa nga vha ḓivhi.
Long Pruning: ndi u gerwa hune wa wana uri muri wo vha na matavhi ane afhira 12 uya kha 15 zwi shumiseswa kha Sultana. Zwithu zwa ndeme kha u gera hohu zwi ḓisa mvelele dza vhuḓi kha veini dza ṱafulani. Zwi tou vhavha uri hezwi zwi ṱoḓa vhashumi vhanzhi ina mushumo munzhi.
U gere nga Mitshini: hezwi zwiitwa nga mitshini na hone nḓila nnzhi dzine dza shumiswa na maṋo anga matungo na a phanḓa u tou nga zwigero zwine zwa pfesa zwine zwa ita uri hu fhedze ho gerwa.
Bush Vine Pruning: I shumisa mulayo muthihi na spur kana long pruning ngeno huna uri i gerwa kha matavhi ane avha anga nnḓa. Ndi zwa ndeme uri usie vhukati ho vulea hune ha nga kona na u dzhena boḽa.

Tshipida tsha u Gera

©Louise Brodie
A team of women pruners in the Hex Valley.
Hedging, zwine zwa ḓivhiwa sa u ṱavhanya u gera, ndi hune nga nnṱha ha gerwa ha bviswa nga nnḓa ha ḓirata. Hewi zwa u ṱavhanya u gera zwiitwa arali maṱari ano swika 50% ono wela fhasi. Hezwi zwi nga itwa nga mitshini kana na nga vhathu vha songo vhuyaho vha pfumbudziwa, arali wa shumisa wa long pruning hezwi zwa hedging asi zwa ndeme.
U gera zwa ndele ndi musi matavhi oṱhe ane avha asina zwe a hwala, zwenezwo zwi fanela u itwa musi maṱari ano swika 50 % ono wela fhasi. Short pruning ndi hafhaḽa hune havha hu ho fhedzisela kha u gera musi matavhi atshi khou geredzelwa murahu nga nḓila yone.

Tshifhinga tsha i Gera

©Louise Brodie
Pruning begins when the all the leaves have fallen.
Tshifhinga tsha u gera ndi tsha ndeme, nga nḓila yone u gera zwiitwa musi maṱari oṱhe a muri ono wela fhasi kanzhi ndi ubva nga ṅwedzi wa fulwi. Mulayo ndi wa uri u ṱavhanya u gera zwithusa kha u aluwa, ngeno u lenga u gera zwi tshiita uri u kone u aṋwa na u bveledza. Zwino mela zwi nga kha ḓi tou khakhiswa nga vhege tharu kana nṋa zwenezwo zwiita uri u lenga u gera zwi itwe fhethu hune ha vhesa na murotholo. Arali wo lenga hu fanela uvha kha ṅwedzi wa Ṱhangule.
Miri ine ya hulesa i fanela u ṱavhanya u gerwa, zwenezwo hu tshi tou fhedza u kaṋiwa musi maṱari asthi kha ḓi hula. Hezwi zwiitelwa uri na kha khalaṅwaha i tevhelaho u songo tsha tou hulesa. Sa muri une wa nga Hanepoot ndi zwa ndeme uri u kulumagiwe.

Kufarele kwa Zwigero

©Louise Brodie
Pruned cuttings are left in the vineyard row. This is later cut up to serve as a mulch.
Hezwi ndi zwa ndeme kha vha bveledzi vhanzhi, na vha geri vha ya vhudzwa vha saathu thoma uri uri vha sie gai:
U phaḓaladzwa mathomoni a eregisi, hune nga murahu wa kona ugera ha vha fhethu huṱuku hune ha ḓo shuma kha u vala mavu.
U fanela ugera ya bva zwpiḓa zwiṱuku.
Wa laṱela kha eregisi i tevhelaho nga maanḓa fhethu hune zwimela a zwi vhonali hune nga murahu wa kona u ita hezwi zwa u vala mavu.

Zwilonda zwo daho nga u gera

©Louise Brodie
Pruning wounds should be treated against fungal infections.
Zwilonda zwine zwa vha zwo itwa musi u tshi khou gera muri zwi fanela u lumba zwa lafhiwa zwenezwo u shavhisa zwiḽi. Zwa u langa hezwo zwilonda zwi ya fhambana u bva kha bulasi ḽinwe uya kha ḽinwe fhedzi zwa ndeme ndi usa gera musi dzi mvula dzi tshi khou una.
U fanela u ṱanzwa zwigero musi u tshi fhedza eregisi iṅwe na iṅwe.
U fanela u fafadzela mushonga wa u shavhisa malwadze musi u tshi fhedza u gera huna wa vha wo ita tshilonda.
Arali tshilonda tsha hone tshi tshi fhira tshiṱanu nga u hula u fanela u tou ḓodza mushonga.
U fanela u fafadzela Trichoderma ndi nḓila ya vhuḓi vhukuma ya u tsireledza tshilonda.

Tsumbo dza u langa zwilonda kana vhulwadze

©Gys FELCO
Equipment needed to care for pruning scissors
U lugisela khalaṅwaha na u kona u lapfisa vhutshilo ha tshithu tshi gerwaho u fanela u ita zwitevhelaho.
U fanela u kulumaga zwigero nga dzudzu ḽo thabiswa nga halwa. U fanela u zwiita luthihi kha khalaṅwaha kha u tou kulumaga lwa muronwane.
Spring tshi fanela u dzula tsho kulumagiwa na hone tsho ḓodziwa na mapfura.
Wa vhona uri anvil ayo ngo vhaisala nahone yo vhaḓiwa zwavhuḓi.
Shear ine ayo ngo kwewa zwavhuḓi iya netisa ya tshinyadza na zwishumiswa.
U fanela u vhaḓa zwishumiswa nga nḓila yone zwi engedza u bveledzwa na uri musi wo vhaisa
U vhaise nga nḓila yo kunaho. Zwigero zwi fanela u dzula zwo kulumagiwa tshifhinga tshoṱhe musi hu tshi khou gerwa.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe