Zwimangadzo zwa Bakoni
Mitwe hei iya dovha ya tevhela maḓi ane avha uri afhasi uri akone u vhonala fhasi mavuni atshi khou hulisa caverns nga u sika zwithu zwine zwa kona u swikelela fhasi. Zwimela zwi dovha hafhu zwa bommba maḓi nga u vhea midzi yazwo kha matombo zwine zwa dovha zwa thusa na kha engedza kha u fhalala na uri matombo afhasi avhe atshi khou gonyela nnṱha. U swika na ṋamusi u vha hone ha muri wa olive zwi vha zwi tshi khou sumbedza uri nga tsini huna bako, ndi nḓila ya hone.
Musi inwe ya shaft itshi nga kwasha fhasi, mavu na maḓinga zwi thoma uwela kha bako, zwa vha zwi tshi khou sika talus cone. Cone hei inga vha na zwishumiswa zwinzhi: matombo, marambo, dzi thanda na zwinwe. Na zwithu zwine zwa tshila zwi ya wela kha bako zwa hahedzwa kana zwa fa zwa sia zwithu zwadzo zwo salaho zwi tshi engedza kha cone. Hezwi ndi zwa ndeme zwi ṱoḓa u dzihielwa nnṱha ngauri vhunzhi ha vhadzimu vhashu vho dzula bakoni, hune ho vha hu tshi rothola ha dovha ha vha ho swifhala, vha nga vha vho swika he vha wela kha bako nga khombo, kana vho iswa nga dzi phukha dza dzi phondi, dze dza vha dzi tshi khou ṱoḓa zwiliwa, kana masalela avho o hwaliwa nga maḓi.
Lwa tshifhinga maḓi o imaho a dzulela u vha hone uvha hone kha bako a tshi khou hwalela calcium carbonate (lime) ubva kha matombo a dolomitic rock musi i tshi khou tshimbila zwiṱuku uya kha mitalo. Hezwi zwa uvha na lime kha maḓi zwi ya kona uya uvha tshishumiswa zwine zwa vha zwo wanala fhasi bakoni, zwa kona u vala zwishumiswa zwine zwa kona u vhonala sa marambo na dzi mineral zwa zwiomisa zwoṱhe zwo ṱangana zwa vhidziwa upfi Breccia. Ndi yone ine kanzhi wa wana ina zwithu zwinzhi zwa kale zwa zwipuka na dzi hominid uri u kone u zwi vhona zwa vhuḓi u fanela u zwi ṱumanulila-fhedzi asi mushumo wo leluwaho.
Ṋamusi mabako ono sikiwa ha imi. Mabako a dzula atshi khou hula atshi khou wa a tshi khou sikea hafhu sa musi shango li tshi khou tshimbila. Na zwithu zwa maḓi zwi ya gonya zwa dovha zwa wa. Na nḓila ya hone iya ita i tshi vulea ya dovha ya valea. Tshinwe tshifhinga ṱhanga ya bako iya wa tshothe ya bvisela khagala Breccia, ine inga fhedza yo vailwa nga mavu a nnṱha kana nga miri.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe