Lunako lu Mangadzaho
Uya nga ha mabammbiri o dzudzanyiwaho nga miraḓo ya hone, hafha fhethu huna zwithu zwa mvelo zwine zwa vha uri zwo khethea. Nga manwe maipfi huna zwinzhi kha Richtersveld nga nnḓa ha zwine wa thoma u zwi vhona.
Musi wo sedza zwine zwa ṱalusa mvelo Richtersveld ndi hayani ha miraḓo yo salaho ya lushaka lwa Nama ya Khoikhoi vhane vha kha ḓi ita zwithu zwavho zwa mvelo. Hoku kuitele kwa ‘u pfulusa zwipuka’ ku fha miṱa miṱuku vhe vha ḓo pfuluwa na danga ḽa vho ḽa nngu na mbudzi ubva kha vhunwe vhupo vha tshi ya kha vhunwe.
Vhanwe vha kha ḓi dzula kha zwithu zwavho zwa mvelo zwine zwa vhidzwa upfi matjieshuise (nndu dza mahatsi), dzine dza ḓivhiwa sa |haru oms nga luambo lwa Nama). Hei mvelelo i saathu kwashea na zwine vha ola ubva kale lwa minwaha ya 2000 yo fhelaho.
U Tamana lu Mangadzaho
U tshi nga isa phanḓa, tshipiḓa tsha Richtersveld tsha maḓaka a Karoo, tshine tsha vala tshipembe ha Afrika Tshipembe na vhukovhela ha Namibia, ho vhu vhupo ho vuleaho huvha huna zwimela zwa 5000 zwine zwa nga vha 40% ya zwa mvelo, ho kateliwa na zwine zwa konḓa u wanala, zwine zwa ita uri huvhe hunwe ha fhethu hune ha vha ha vhuvhili hune ha fhisesa kha ḽifhasi (hunwe ndi horn of Africa).
Naho zworalo, ndi hone hune ha ṱalusa zwa vhathu vha Nama vha zwa vhubulasi na zwithu zwa vho zwa vhadzimu zwine vha tshilisa zwone zwe zwa ḓo takadza vha UNESCO na miraḓo yavho ya u ita ṱhoḓuluso. Uya kha mvelelo dzavho vho wana uri havha fhethu vha ya ṱhonifhea vhukuma.
Zwithu zwa vho zwa dzi thunḓu zwi kha ḓi shuma na ṋamusi na zwa u lisa nazwone zwi kha ḓiitwa,zwa stockposts na |haru oms zwi ya shumiswa sa tshipiḓa tsha vhutshilo havho na ṋamusi, na zwa u lisa ndi vhuṱanzi ha zwithu zwa vhadzimu kha u langa shango na nzuleleo ya Karoo.
Uvha kha Mutevhe wa Fhethu ha Vhufa kha ḽifhasi
(iv) u tshi khou ita tsumbo, uya nga zwo oliwaho kana zwa technology kana shango ndi ḓivhazwakale ya muthu.
(v) u tshi nga ita tsumbo ya nzulelo ya muthu, u shumiswa ha shango, kana lwanzhe zwine zwa omelela shango kana u dzhenelela ha muthu kha mupo nga maanḓa zwi tshi swika hune zwa konda musi u tshi khou ṱoḓa u shandukisa zwine zwa sa shanduke.
Hezwi zwo ṱalutshedzwa nga vha UNESCO nga nḓila hei:
(iv) u pfuma ha shango ḽa Richtersveld, zwo vhumbiwaho nga musi phukha dzi tshi khou zwima dza vhathu vha Nama na u kona u sumbedza nḓila ya vhutshilo zwine zwo vha hone lwa minwaha yo fhiraho kha ḽa Afrika Tshipembe nahone ndi tsumbo khulwane kha ḓivhazwale.
(v) Richtersveld ndi hunwe ha fhethu huṱuku kha ḽa Afrika Tshipembe hune mvumbo ya vhathu ya kha ḓiitwa na ṋamusi: sa shango ḽa zwithu zwa mvelo, zwi vha zwi tshi khou ḓisa u shumisana vhukati ha muthu na mupo, zwi kha ḓi vha zwo ima na u isa phanḓa na mvelo ya vha Nama, tshi tshavha tsha mvelo. Huna zwa u zwima nga khalanwaha zwine zwa nga zwi khou gera miri zwine zwi ya ḓivhea, zwino zwi vho dadisa.
Vhuvha ha Fhethu
Hafha fhethu hono fuleswa pfulo, khamusi ngauri ho no vha na vhane vha bva nnḓa vhane vho no dzhenelela kha Nama lwa minwaha yo no swika 100 yo fhiraho hezwi zwo mbo ḓi fhungudza nḓowelo.
Hu dovha havha na zwa maini tsini na mulambo wa Orange na kha Richtersveld National Park hu khou huvhadziwa, hezwi zwi huvhadza zwoṱhe zwa mupo na zwa mvelo zwa Nama, vhe vha ḓo ṱuwa vha sia miḓi yavho vha ya vha shuma mimaini na dzi ḓoroboni dza nga tsini.
U tshi nga lavhelesa hezwi, fhethu hune havha ha zwa vhufa ho vho vha na tshikalo kha zwine zwa vhidzwa Richtersveld Community Conservancy (RCC). Hafha ndi fhethu hune havha na 160 000 hectares ya fhethu ha u fuwela hone, hune ha langiwa nga vha Sida !hub Community Property Association (CPA). U tshi nga tou bvela khagala, fhethu hune ho tendelwa hu tsini na vhubvaḓuvha ha thavha dza Vanderster,na mulambo wa Orange River na thavha ya Nababiep kha devhula. Vhubvaḓuvha na tshipembe, fhethu hafha hono vha na nḓila ine ya tou vhonala uri ndi ya zwifuwo.
Nga hetshi tshifhinga, phakha ine ya mangadza ya Richtersveld National Park (yo dzulaho vhubvaḓuvha ha thavha ya Vandersterr). Ho bviswa kha zwa vhufa zwa ḽifhasi ngauri hu kha ḓi vha na zwithu zwine zwa itwa zwa maini kha mikaṋo ya phakha. Huna khonadzeo, naho zwo ralo ya uri tshiimo tsha zwa vhufa zwa dzi phakha vha ḓo isa phanḓa na u shuma musi zwa maini zwi tshi vala na shango ḽi ḓo shandukiswa. Hezwi zwi nga itea u ṱavhanya u fhirisa u lenga, ngauri zwa maini zwo no neta, nahone ho no vha na thendelano na fhethu hune ha tenda vha Nama vha tshiita zwa pfulo henefho kha mikaṋo ya phakha.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe