Bobotse bja go Makatša
Go ya ka bohlokwa bja tša setšo, Richtersveld ke legae la maloko a bofelelo a morafe wa BaNama le wa Khoikhoi bao ba santše ba šomiša setšo sa bona sa seka-go hloma go hlomolola sa mokgwa wa go phela. Popego ye e kgethegilego ya ‘batho ba go se dule lefelong le le tee’ e šupa dihlopha tša malapa a mannyane a batho bao ba sepelago le mehlape ya bona ya dinku le dipudi go tšwa sehleng se se tee go ya go se sengwe sa lefelo la phulo ya go ya go le lengwe.
Se bohlokw, ba bangwe ba bona ba sa phela ka mengwakong ya bjang ya bona ya tlwaelo ya go kukega go ya godimonyana matjieshuise (mengako ya bjang ya mohlaka), yeo e tsebjago ka haru oms ka polelo ya SeNama. Setšo se sa go robiwe le setšo sa go aga se taologa go ya morago mengwaga ye 2000.
Go Fapana go Kgahlišago
Godimo ga moo, Richtersveld ke karolo ya Tša go mama ka bophelo bja dibjalo le diphoofolo ka Karoo, seo se akaretšago dilete tša lebopong la bodikela bja Aforika Borwa le borwa bja Namibia. Selele se sa go ba bophara se na le mehuta ya dibjalo tša go feta e 5000 gomme tša go ka ba 40% ya tše di nnago fa, go akaretšwa le tša go mama tša go sa hwetšagale bonolo, go e dira gore go e be ye tee ya mafelo a go omelela go a mabedi a bophelo bja go fapafapana tša lefase (le lengwe le ka lenakeng la Aforika).
Le ge go le bjalo, e be e le bohlokwa bja setšo bja balemi ba diruiwa ba MaNama le bophelo bja bona ba sekgalekgale bjo bo kgahlilego UNESCO le komiti ya dinyakišišo. Ka pegong ya bona, ba hweditše gore lefelo le na le maemo a godimo a seriti le setlogo mabapi le se. Tshepedišo ya setšo ya khudugo ya sehla e santše e šoma, phahlo ya dipitša le haru oms di šomišwa bjalo ka karolo ya bophelo bja ka mehla le sebopego sa go hloma hloma sa go diša se dirišwago ke MaNama e le bohlatse go sebopego sa kgalekgale sa taolo ya naga yeo e thušitše go tiišetša go huetšega ga tlhago ya Tša go mama ka Karoo yeo e fokolago.
Lenane la Bohwa bja Lefase
(iv) go ba mohlala wa maleba wa mohuta moago, boagiteke goba go kgokano ya semmogo ya theknolotši goba lenaga leo le bontšhago (a) magato a bohlokwa (S) historing ya batho.
(v) go ba mohlala wa maleba wa bodulo bja setšo bja batho, ya tšhomišo ya naga, goba tšhomišo ya lewatle yeo e lego kemedi ya setšo (goba ditšo), goba poledišano ya batho le tikologo kudu ge e ba ye e fokolago ka fase ga khuetšo ya diphetogo tšeo di ka sekeng tša bušetšwa morago.
Tše di filwe hlathollo ke UNESCO ka tsela ye e latelago:
(iv) Lenaga le le humilego la go fapafapana la dibjalo tša phodišo la Richtersveld, le bopilwe ke tšhomišo ya naga ka lebaka la phulo ya dinku tša MaNama e emetše le go bontšha mokgwa wa go phela o o phegelelago mengwagakgolo ye mentšhi go ralala karolo ye kgolo ya Borwa bja Aforika gomme e be e le nako ye bohlokwa ka historing ya lefelo le.
(v) Richtersveld ke ye nngwe ya mafelo a mmalwa ka borwa bja Aforika moo tshepelo ya batho le tšhomišo ya naga ka lebaka la phulo ya dinku e sa ka tirišong: bjalo ka lenaga la setšo [ye e rrago kgokagano ye bohlokwa magareng ga batho le tikologo ya bona] e bontšha ditlwaelo tša setšo tšeo di lego gona mo nakong ye telele ya Manama, setšhaba sa setlogo. Mebušo ya bona ya diphulo ya dihla, yeo e tiiša go fapana ga tlhago ye e tseneletšego ya lefelo, e be e phatlaletše kudu ka nako ye nngwe gomme bjale e lego kotsing.
Seriti sa Lefelo
Lefelo gape le ka fase ga phetšaphulo, kudukudu ka lebaka la bong bja naga bja poraebete bo bo tseneletšego ka MaNama mo mengwageng ya go feta ye lekgolo gomme se se fokoditše dipaterone tša go hudugela ka bophara bja balemerui. Ditiro tša meepo go bapa le Noka ya Mmala wa Namune le ka Phakeng ya Bosetšhaba ya Ritchtersveld le tšona di na lekgonagalo ya go senya, ka ge se se senya bobedi tikologo ya naga le ditlwaelo tša setšo tša MaNama, bao gantšhi ba tlogelago metse ya bona go ya go šoma ka meepong le ditoropong tše kgauswi.
Go ya ka kwešišo ya se, lefelo la nnete le Bohwa bja Lefase le fokoditšwe go ya ka bogolo bja go ba seo se bitšwago Poloko ya Setšhaba ya Richtersveld (RCC). Se ke lefelo la dihektara tše 160 000 tša naga ya phulo, yeo e laolwago ke Sida! lefelo Mokgatlho wa Dithoto wa Setšhaba (CPA). Go e beya ka nepo, lefelo leo le tsebagaditšwego le kgomagantšwe ka leboa ke Dithaba tša Vandersterr, le ke Noka ya Mmala wa Namune le dithaba tša Nababiep ka Bohlabela. Go ya Borwa le Bodikela, lefelo le hlokometšwe ke mafelwana a phulo.
Ka nako ye, Phaka ya Bosetšhaba ya Ritchtersveld yeo e kgahlišago (e hwetšwa ka leboa la Dithaba tša Vandersterr) e kgaogantšwe go tšwa Lefelong la Bohwa la Lefase ka lebaka la gore go sa na le ditiro tša meepo tšeo di tšwelago pele ka gare ga mellwane ya phaka. Go na le kgonagalo, le ge go le bjale, gore maemo a Bohwa bja Lefase o tla oketšwa go phaka ge fela meepo e tswaletšwe le naga e šetše e tsošološitšwe. Se se ka direga ka pela ntle le go direga ka morago ka lebaka la gore meepo e setše e le kgauswi go lapa, gomme go na le kwano yeo e šetšego e le gona go dumelela balemirui ba MaNama go fudiša diruiwa ka gare ga mellwane ya phaka.
Translated by Lawrence Ndou