Vhuthada ha Lukanda lwa Nguluvhe - Nga u Vhaisala na nga Duvha

©Glenneis Kriel

Nguluvhe ine ya vha na mutakalo ina lukanda lutete lune lwa vha lwa vhuḓi. Uya nga vha Pork Producers Production Organisation’s Pigs for profit manual. Hu vha huna tsho khakheaho arali lukanda lwa vha na muvhala mutsuku kana phephulu, u vhaisala, zwilonda, ubva malofha, oozing pus, scruffy, crusted, scabby, nguluvhe dzina mavhala,huna zwilumi zwine zwa vhonala na nguluvhe dzine dza dzula dzi tshi khou ḓi kweta. Huna zwithu zwine zwo vhala zwine zwa nga kwama lukanda lwa nguluvhe zwo nwalwa hafha.

U Vhaisala

©Dr Jim Robinson

Zwilonda, lukanda lwo vunḓeaho, puss na dzi thunzi u tshi wana zwo sokou dzula fhethu huṱuku zwi tshi nga vha zwo itwa dzi tshi khou lwa, kana u ṱumana kana u vhaisala nga zwithu zwine zwa pfa ufana na ṋala kana zwa tsimbi.
U lafha
Zwilonda zwi fanela u kulumagiwa nga mishonga na nga zwa u fafadzela kha zwilonda u fana na iodine kana gentian violet. Vho rabulasi vha fanela u sa vhea nguluvhe dzo ḓalesa, ngauri dzi ḓo dzula dzi tshi khou lwa. Dzi pens na dzi sties zwo fanela u dzula zwi tshi khou sedziwa uri zwi vhonale zwi bviswe kana u lugisa zwine zwa nga vha zwi tshi khou vhanga.

U swa nga Ḓuvha

Nguluvhe dzine dza vha na lukanda lutshena ndi dzone dzine adzi pfani na ḓuvha, zwine zwa sia dzi tshi khou pfa vhuṱungu dza tsukulwa. Mufhiso uya ita uri nguluvhe dzi lwale na u oma lurumbu huna tsumbadwadze dza hone havha mutsiko, u sa kona u fema zwavhuḓi na u tetemela ha misipha, lukanda lutsuku, tshineto, u ṱanza, u tshuluwa u fhela maḓi na fever. Nguluvhe dzi nga fa nga mutsiko wa ḓuvha arali wa sa lafhiwa nga tshifhinga.
Uya nga ha zwo nwaliwaho nga vha National Animal Disease Information Service (NADIS), mutakalo wa nguluvhe – mufhiso na mutsiko wa mbilu, mufhiso unga ṱanganiswa na zwinwe zwithu zwine zwa itea nga nnḓa zwine zwa nga vhanga u tsukuluwa sa u ṱavhelesa ḓuvha zwine zwa vhangiwa nga zwinwe zwa zwimela, sa tsumbo parsnips, carrots, parsley, rape na oats.

U lafha
U thivhela mufhiso wa ḓuvha na u oma lurumbu, nguluvhe inwe na inwe kha danga dzi fanela u wana murunzi na fhethu ha unwa maḓi a u rothola. Na fhethu hune havha na maḓi a mashika kha nguluvhe dzine dza vha uri dzi dzula nnḓa zwi ya thivhela mufhiso arali muvhili wayo woṱhe wo valea nga matope.
Vha NADIS vha amba uri unga shumiswa cream ya utshidza kana mishonga ya u ṱhivhela ḓuvha na u shumisa zwithu zwine zwa ita uri i zwimbe. Kha vha Pig Site kha Quick Disease Guide, vha amba uri vho rabulasi vha fanela u lafha kholomo kha mutsiko wa mufhiso nga u panga zwifuwo kha maḓi a u rothola na u fafadzela nga maḓi kha rectum na kha flutter valve.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe