Ndi Lini Hune wa nga Dalela Richtersveld

Mbudziso Khulwanesa

©David Fleminger

Tsha u thoma hu ya vha na maluvha nwaha woṱhe. Tshilimo aya vha hone (sa crassulas) a ḓisa na muvhala tshifhinga tshine havha hu tshi khou tou fhisa vhukuma nga nwedzi wa Ḽara uya kha Luhuhi.
Vhunzhi ha vha geophytes na bulbs (sa muṱa wa Amaryllis) a bloma musi hu tshi khou thoma u rothola hu tshi khou fhela luṱabvula na vhuria. Hei ya Candelabra Lily, Brunsvigia bosmaniae, i vhonadza zwithu zwine zwa mangadza, a thoma u bloma nga murahu ha vhege tharu ho na mvula nga Ṱhafanuhwe na Lambamai (naho hezwi zwi sa itei nwaha munwe na munwe). Vhuria hu vhonalesa zwikhopha.
Zwithu zwinzhi zwi thoma u vhonala musi hu tshi vho fhisa. Zwino u tshi nga tou amba ngoho,maluvha haya a thoma u vhonala nga nwedzi wa Ṱhangule na vhukati ha Tshimedzi anga faha nga murahu ha vhege dzo vhalaho oṱhe. Vhukati na mafheleloni a nwedzi wa Ṱhangue ndi hone hune ha dzhiiwa sa nwedzi une avha o anwa vhukuma, fhedzi huna zwithu zwo vhalaho zwine wa fanela u zwi sedza.

U na ha Mvula Zwiita uri a Kone u Vhonala Zwavhuḓi

©Jacques Marais

Tsha u thoma huna tshaka nnzhi dza maluvha a ḓaka ho katelwa na ane aḓa nga khalanwaha sa daisies), vygies (mesembs), perennials, geophytes na shrubs, a thoma uvhonala kha khalanwaha ha ya Spring. Hedzi tshaka dzo fhambana ho dzi na tshifhinga tshine dza anwa ngatsho, na u lovha alovha nga tshifhinga tsho fhambanaho henefho kha khalanwaha.
Tsha vhuvhili, u fanela u ḓivha uri mvula dza vhuria dzi na lini. Maluvha aḓo thoma u mela nga murahu ha dzi mvula, uvha hone ha mvula zwi vha zwi tshi khou itela uri maluvha a thomise, u dala ha mvula ndi hone u sumbedza u naka ha maluvha.
Zwino ni fanela u ḓivhudzisa uri ni gai? Maluvha athoma u bloma muis hu tshi vho fhisa. Hezwi zwi thoma tsini na maḓi vhubvaḓuvha, u saathu ya kha thungo ya devhula ha Namaqualand. Altitude na yone ina mushumo muhulwane, namusi u nnṱha hani, ha rotholesa ndi hone maluvha atshi ḓo kona u naka. Dzi thavha dza mieskroon dzi nga thoma u vhonisa maluvha nga vho Tshimedzi.

U Fanela u Bukela Phanḓa

U fanela u ḓivha mutsho wa Luṱavula. Arali zwa sokou shanduka ubva kha vhuria ha u rothola na luṱavula lwa u fhisesa, maluvha a ḓo fa nga u ṱavhanya. Arali mufhiso wa luṱabvula u fhasi, na vhusiku hune ha rothola, maluvha a ḓo vha hone lwa tshifhinga tshilapfu.
Na nzulelo ya henefho ina mushumo muhulwane, muya wo no bva hot berg u tshi khou bva thavhani unga bvisa maluvha oṱhe nga vhusiku vhuthihi, zwino u fanela u vha wo tou ima nga zwikunwe.
Zwino zwi tshi bva nga hune wa vha hone, na uri ni khou ṱoḓa u vhona maluvha ahani, khalanwaha inga thoma nga fulwana u swika magumoni a khubvumedzi. Ṱhangule ndi hone hune wa nga lugelwa nga maanḓa kha ḽa Nieuwoudtville na Springbok.
Naho zwo ralo huna vhuthada, unga si lindele maluvha tshi ita wa kona uya u dzhena goloini wa tshimbila u tshi avhona u tshi khou ya Namaqualand.
Hezwi zwi itwa ngauri nga khalanwaha ya u ita maluvha, hafha fhetu hothe huvha hono bukiwa. Nne ndo zwi vhona lwa u thoma ndi tshi ya, Vanrhynsdorp ndi songo buka vhudzulo,nda wana uri dzi hodela dzoṱhe dzo ḓala, na dzi gammba nahone ndi khou amba nga ha u ḓala zwi mangadzaho. Ḓorobo ye ya vha i tsini ya Vredendal na Nieuwoudtville ho vha ho ḓala naho.
Ndi zwithu zwine zwa vhavha u ḓi wana hu vhusiku fhethu hune usa huḓivhe, u tshi khou sokou founa nga mulandu wa u ḓaḓa u tshi khou founela na hune vha shela mapfura hone, wa wana uri ahuna na lufhera na luthihi lune wa nga luwana. Ndo fhedza ndo tou reila lwendo lwo no swika 20 km ndi tshi khou ya Klawer nda wana lufhera lwa u tou fhedzisela ye ya vha i hone.
Musi ndo dzula hune ha itwa zwa dzi nyonyoloso, ndi tshi khou ḽa zwiḽiwa zwanga zwa nga matsheloni, nda zwi humbula uri zwe nda ita ndi vhuḓahela ndi nga si sokou bvelela fhethu nda humbula uri ndi nga wana lufhera, nda tenda uri ndo khakha ndi zwone.

U Lugisa Lwendo

Zwinwe zwine zwa ita uri vhudzulo hu si vhe hone ndi havha vha u dededza kha lwendo, u dzulela u vha vhona hunwe na hunwe, u tshi khou vhona mabasi atshi khou tsitsa vhathu vho ḓaho u vhona maluvha a Namaqualand.
Hodela ya Vanrhynsdorp yo vha ima phanḓa havho,vhoṱhe vho fara dzo tag dzine dza vha na madzina vho, vha tshi khou vhonala vho bvisa maṋo mavhudzi o naka vho fara na malammba. Zwo vha zwi tshi khou takadza u tshi khou vha vhona vha tshi khou ita hezwo, vha tshi khou amba na vhaḓivhalea vhane vha vha vhone vho faraho hezwi.
Ni songo ndzhiisa zwinwevho. Kha vhathu vhanzhi zwa u lugisa lwendo ndi zwa ndeme arali u tshi khou ṱoḓa uya Namaqualand na maluvha ahone na zwine zwatakadza ngaho? Zwa u tshimbidza zwini fha tsireledzo, u lavheleswa na u ḓifhelwa. Zwine zwi nga ḓura zwiṱuku.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe