Zwa u fuwa kha bulasi ḽa zwifuwo ndi hone u bvelela ha madanga sa u kona u tevhela mulila wa dzine dza bvesa mafhi. Zwa dzi gene zwi vha zwi tshi khou bva na kha vhabebi vhane vha vha vho tiwa vha vha vha khwiṋe. Sa vhunga kholomo dzi tshi kona uvha vha fari vha zwa mafhi, zwi vha zwi tshi khou tevhela dza tshinna dzine dza vha uri dzo ita uri dza tsadzi dzi vhifhe muvhilini uri huvhe na u bvelela kha danga.
U ta khotsi zwi ya kwama uri dzi vhe dzi hani musi dzi tshi beba. Ku shumela kwa u bveledza nga dza tsadzi dza ṋangiwa fhedzi dzi vhonala nga murahu ha minwaha miṋa. Dzine dza vha dzi hone maragani kha zwa u rengisa mafhi hu vha hu kholomo dzine dza vha dzo bebiwa minwaha miraru uya kha miṋa.
Zwishumiswa zwa u kona u fuwa danga ḽa kholomo dza mafhi zwi fanela u khwinisa muila wa u bveledza dzine dza vha dza maimo a nnṱha. Danga ḽa kholomo dza mafhi ḽi vha ḽi tshi khou shuma u bveledza mafhi, zwino zwi ya pfala u ṋanga dza tshinna dzine dza ḓivhea kha u bveledza mafhi manzhi dzine dza kona u fhirisela na kha vhana vha vhasidzana. Naho zwo ralo musi u tshi khou ṋanga ya tshinna azwi ngo lingana u tou sedza mafhi fhedzi ngauri hu ḓi vha na zwinwe zwine zwa sa vhe zwavhuḓi zwine wa nga wana zwi tshi khou tevhela zwine zwa fana na :
Kholomo dzi bveledza mafhi nga zwiḽiwa zwine dza vha dzi tshi khou zwi wana. Mafhi a fanela uvha na fat na protein dza kona uvha na vhutshilo vhulapfu ha u bveledza.
Dza tshinna dzo Vhambedzwa na Artificial Insemination
Dza tshinna dzine dza khou ṱoḓa u shumiswa dzi fanela uvha dzo rengwa kha murengisi ane o ḓi itela dzina ane akona u dzhenelela na kha nation milk recording scheme. Hezwi zwi ḓivhea tshiimo tsha u bveledza zwine zwa sumbedza na dzi gene dza ya tshinna(EBV’s) kha phukha dzoṱhe dzine dza vha uri dzi dangani. Zwa u fuwa zwi ya kona u sumbedza vhundeme ha dzi gene dza ya tshinna. Inwe nḓivho ine yavha uri yo ḓoweleya ndi ya uri kha dza tshinna dzine dza vha dzo bebwa dangani. A u tei u renga dza tshinna dzine dza vha uri adzi na dzi gene dzine dza ḓivhea. U ḓura ha zwiḽiwa zwine zwa ḽiwa nga dza tshinna zwi nga ḓura u swika kha R30 nga ḓuvha (2018) hafha hu vha hu songo vhalelwa na u ḓura ha u i thogomela. Arali ya tshinna ya shumiswa kha dza tsadzi dza 10 nga nwaha zwi nga vha R500 nga tshumelo.
Semen kha zwa AI unga kona u renga kha vharengisi vhapo kana vha mashangoḓavha. Hu vha huna zwine zwa gudisa zwine zwa fana na dzi brochure zwine zwa vha zwina mbalo khulwane ya dzi gene na ndivho khulwane na u kona u ḓivha uri inga hwala mafhi mangafhani kha inwe na inwe ya tshinna. Unga kona u shumisa straw tshithihi musi u tshi khou panga kha ya tsadzi, fhedzi zwi straw zwine zwa nga swika zwivhii kana zwiṋa uri kholomo i kone u ḓi hwala. Hezwi zwi ya bva na kha zwine wa khou shumisa zwone na vhukoni ha mupangi. Zwi straw zwi ḓura R60 uya kha R275n ( 2017)
U ṋanga dza Tshinna
Musi u tshi khou ṋanga dza tshinna, musi u tshi khou tou thoma u fanela u nwala zwithu zwau fhasi wa nwala dza tshinna dzine dza vha uri dzi hone, hafho hune wa khou nwala hone hu fanela uvha na dza tshinna dza 20. Hezwi zwi fanela ukatela na mutengo wa straw tsha semen. Hune kanzhi hu ya vha na hune wa nga kona u vhala hone, net merit i vha ina mulila wo no swika 12 kha fhethu hune havha huthihi. Dzinwe dzi company dzine dza rengisa semen dzi ya fha vho rabulasi uri kanhzi kholomo dzi sedziwa tshiimo tshadzo na nḓila dza kubebele. Nḓivho nga ha kholomo iya nwaliwa kha computer zwine zwa lumba zwa dzi vhea zwavhuḓi dza tshinna uri dzi ya kona u bveledza mafhi manzhi. Hoku ku shumisele ku ita na zwauri dzi kone u vhewa nga nḓila ine wa kona u dzi ta zwavhuḓi musi u tshi khou ṱoḓa ya tsadzi i tshi ḓi hwala ya bveledza mafhi avhuḓi.Hezwi hu nga vha u ṱanganelana ha EBV’s khau ḓala ha fat na protein u tshi khou shumisa mitengo ya mafhi sa tshone tshine tsha sumbedza nḓila. Hezwi zwi nga iswa phanḓa ho katelwa na u bveledzwa ha mafhi, u beba na u bveledza vhutshilo kha mulila wa tshiimo tsha muvhili. Wa kona u kala dza tshinna kha dzine dza vha dzo ṋangiwa ubva nnṱha uya fhasi. Wa ṋanga ubva kha zwe zwa nwaliwa, dza khwiṋe ṱhanu ndi dzone dzine dza tea u shumiswa kha danga.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe