Nama ya Mbudzi: Mvumbo na Kubikele

Zwa u fuwa mbudzi Afrika Tshipembe hu vha ho sedziwa u bveledza ṋama fhedzi (dza mvelo na dza Boer) na mukumba (Mohair ubva kha mbudzi dza Angora) dza u bveledza mafhi kha dza mafhi na dzinwe dza lukanda dza Cashmere. Hune zwa vha zwone zwihulwane kha hezwi zwa mbudzi. Hafha mbudzi dzi rengiswa dzi tshi khou tshila dza tou vhulaiwa nga nḓila ine ya vha uri ndi ya mulayo huna zwithu zwavhurereli na zwa mvelo.
Ṋama ya mbudzi iya swika 60% ya ṋama tsuku kha ṋama ine ya ḽiwa u mona na shango ḽothe. U funiwa ha nama ya mbudzi zwi ya bva kha zwa mvelo yau kana zwa vhurereli na tshiimo tsha tshitshavha, dzi ngudo dzo itwaho nga vha Alabama Cooperative Extension System vha Alabama A&M naAuburn Universities hangei USA vha wana. Ṋama ya mbudzi uri iya funiwa vhukuma nga vharengi vha Hispanic vhane vha funa mbudzi dzine dza vha uri dzi kha ḓi vha ṱhukhu na vha tshitangadzimeni tsha Caribbean na tshitshavha tsha muslim vhane vha funa nama ubva kha mbudzi khulwane na dzine dza vha dzi songo khathiwa dza tshinna.
Cabrito ndi ṋama ya mbudzi ubva kha dzine dza ḽa mafhi, kanzhi dzi vha dzo vhulaiwa dzi tshi kha ḓi vha ṱhukhu- vhukati ha vhege nṋa uya kha dza malo. Zwipiḓa zwoṱhe zwa cabrito zwi vha zwo tshinyadziwa ho katelwa na zwa nga ngomu ha ṋama. Ṋama ya hone ndi thethe i ya ḓifha. I wanala vhukati na vhukovhela ha America.
Ṋama ine ya vha i tshi khou bva kha mbudzi khulwane i liwa yo thoma ya vhewa u fana na kha dzi Sausages.

U Talukana Kuḽele kwa Nama ya Mbudzi

Ṋama ya mbudzi (chevon) iya ḓivhea ngauri a i khwathisi na muthetshelo wa hone ndi wavhudi. Vhunzhi ha vhathu vha funa mbudzi dzine dza vha uri dzi kha ḓi vha ṱhukhu lwa minwedzi ya 12 ngauri ivha i tshi kha ḓi vha thethe. U tshi nga engedza chevon i vha i fhasi kha cholesterol u fhira ya muvhuḓa, kana ya kholomo. Zwa ukhwaṱhisa zwa mbudzi ndi 40% u fhira khuhu i sinaho lukanda ha vha na zwa fhasi zwine zwa swika 50-60% kha u khwaṱhisa u fhira kholomo, fhedzi zwi na protein ine ya fana.
Musi wo vhambedza na khuhu (162) kholomo (179) nguluvhe (180) nngu (175) ṋama ya mbudzi ivha ina calories ya 122.

Uvha Ndeme ha Nama Musi i tshi Khou Vhulaiwa

©Susan Schoenian University of Maryland Extension

Nga mulandu wa mvumbo inwe vho ya mbudzi (ina PH ine ya vha nnṱha na glycolytic potential i re fhasi), ndi zwa ndeme u shumisa manwe maitele u khwinisa vhundeme ha ṋama ya mbudzi. Sa tsumbo, zwa u langa nga muḓagasi na u lenga u litshedzela mutumbu zwi nga thivhela uri u thome u awela na u khwinisa ṋama ine ya vha i tshi kha misipha, ngauri zwi ya omisa misipha zwa ita uri ṋama i khwaṱhe.
Vha rengi vha ya vhilaela nga ṋama ine ya vha i tshi khou nukha na u oma zwi vha zwi tshi khou vhangiwa nga usa tevhedza maitele one musi vha tshi vhulaha.

U Bikiwa ha Nama ya Mbudzi

Dzi ṱhoduluso dza America dzo sumbedza uri pfunzo nga ha vharengi na nga ha u bika nama ya mbudzi zwi ya todea uri i kone u todea nayo nga vhunzhi. Nga mulandu wa uri a i khwathisi, zwi ya todea uri musi u tshi khou i bika mulilo u fanela usa vha muhulwane. Wa bika mulilo u nnṱha zwiita uri i ome, ya vha ṋama ine ya konḓa. Hezwi ndi zwa ndeme musi u tshi khou lugisa ṋama ya mbudzi khulwane sa tsumbo Angora.
Kubikele ku nga ḓisa mvelelo dzo fhambanaho zwi tshi khou bva kha u fhambana ha minwaha na lushaka lwa mbudzi. Elna van den Bergh we aḓo ita dzi ngingo dza u bika atshi khou bika dzoṱhe Angora khulwane na ṱhukhu ya Boer, a kona u wana phambano kha ṋama yadzo. Angora naho i tshi khou bva kha ine ya vha i khulwane ina nama ya vhudi musi u tshi i vhambedza na Boer.
Kha ṋama ine ya vha i khulwane, arali wa nga bika mulilo usa tou vha munzhi, i ya ḓifha u fhira ine ya vha uri yo bikiwa nga u ṱavhanya kana zwa u tou gotsha. Ṋama hei ndi ya vhuḓi namusi u tshi khou ṱoḓa u ita minced meat ngauri zwine zwa vha zwo khwatha zwi ya vha zwi tshi khou kwashekana.
Vhutshilo ha zwino hu vha ho no ṱanganana nahone hu dzula hu sina tshifhinga na u kona kha u ḓodza wa ita zwithu nga vhuronwane. Elna u themendela u pangiwa ha ṋama ya mbudzi u fana na kha sosaties, sausage, dried sausage na zwa u thoma wa u dodza zwi nga ita uri vharengi vha vhe na dzangalelo la u shumisa ṋama ya mbudzi Afrika Tshipembe.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe