• Home
• Natural Heritage
• Nature Guide
• Mammals
• Bushbaby
• Lesser Bushbaby

Ṋala dza hone dzi nga dza vhathu, nga nnḓa ha tsha vhuvhili tshikunwe tshine tsha shuma uya nḓuni ṱhukhu. Hetshi tshikunwe tsho yaho phanḓa tshi shuma na u alusa ṱhoho na mithenga na u kulumaga nḓevhe. Minwe na milenzhe zwo banda zwi thusa na musi i tshi khou fhufhela miri. Minwe minwe ndi mipfufhi u fhirisa ya kha tshinwe tshanḓa zwithusa uri i kone u ḓitika musi i tshi kha maṱari mahulwane. I khethuluswa nga u vha hone ha maṋo apfaho.
Mukumba wayo una muvhala wa buraweni. Naho zwo ralo nga matungo ayo hu dzulela uvha na muvhala wa tshitopi. Hafha kha maṱo ayo huna ḽivhala ḽitsu ḽine ḽo tingeledza maṱo.

Kuḽele

Iḽa zwikhokhonono na makwati a miri, na maḓi a musi ho vha na khuli kana mvula na musi hu fhethu hune ha vha na mitwe.

Kubebele

Kanzhi dzi beba malwelavanḓa musi dzi mvula dzi tshi fhedza u na, hune u fhedza henefho humbo di bebiwa vhanwe. Musi hu tshi sala hu tshi iwa kha khalanwaha yo omaho hu vha ho no bebiwa malwelavanḓa. Maḓuvha a u ḓi hwala ndi 125. Ya tsadzi iya kona u ṱangana na dza tshiduna dzo no swika dza rathi. Dza tsadzi dzi ya kona u dzumba vhana vhadzo musi dzo ya u pala zwiḽiwa, dza vha bvisa fhethu hune ha vha khombo dzo tou vha hwala nga mulomo. Dza tshiina dzi ḓivha dza tsadzi nga u dzi rundela kha mulomo.

Kuitele

Hetshi ndi tshipuka tshine tsha vhonalesa vhusiku tshi dzula nnṱha ha muri. Tshi ya kona u fhufha u bva kha muṅwe muri tshi tshi ya kha muṅwe. Nga zwinwe zwifhinga tshi ya kona u tshimbila fhasi mavuni tshi tshi khou shumisa milenzhe ya tsho mivhili ya murahu kana yoṱhe. Nga nnḓa ha uri dza tshinna dzi ya ḓi khethulusa kuiiitele kwa hone kwu nga kwa thick-tailed bushbaby. Khulwane dzi ya ḓi khethulusa fhedzi dzine dza funana dzi ṱangana vhusiku. Dzi ya ṱangana musi dzi saathu ya u eḓela masiari zwi tshi swika zwigwada zwa rathi.
Holu lushaka luna zwithu zwo no swika 18 zwine lwa ita zwi sa faniho. zwi wela kha zwigwada zwiraru zwo fhambananaho zwine zwa vha lugwada lune lwa tshilea nalwo, lugwada lwa dzi khakhathi, lwo no ḓiimelela na lwa manwe maitele vhoo. Dzi na matshilisano avhuḓi vhukuma huna kunwe kuitele dzine dza kuita kwa u imba arali dzo ṱangana na maswina. Maṱo ahone ha tshimbili, fhedzi hu shuma ṱhoho ya hone u pala zwipondwa. Dzi apfa nga maanḓa nḓevhe dza hone na maṱo ahone aya vhona u ṱavhanaya lune zwi ya kona u vhona na upfa phondi nga u ṱavhanya.
Dzi pfa na gwitha ḽi tshi lila. Dzi tshimbila nga luvhilo, dzi a kona u fara nsie na zwinwe zwo no fhufha muyani nga milenzhe ya phanḓa, ngeno ya murahu yo nambatela muri. Tshi tshimbila vhusiku, a tshi tou ḓivhea zwavhuḓi mbonalo ya tsho, tshi ita zwithu zwa tsho zwavhuḓi nga murahu ha musi tshi saathu ḽanga lwendo lwa tsho lwa vhusiku.

Nḓowelo

I funesa nga maanḓa u dzula maḓakani, milamboni kana kha maḓaka o pinzanaho. Nga maanḓa i funesa tsini na mulambo wa Limpopo na mulamboni wa Arico na Notwani, ngeno iya Afrika tshipembe. Iya kona u sengulusa fhethu hune ha vha na murotholo.

Hune dza wanala hone

Dzi a wanala kha ḽa Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambique, South Africa na Swaziland.

Dzi phondi

Dzi ḽiwa nga magwitha mahulwane na dzi ṋowa na mamange mahulwane na zwinwe zwo no nga zwenezwo. I ofhesa nga maanḓa mulilo. Hezwi zwipuka a zwi koni u tshimbilesa lwendo lulapfu ngauri arali hune zwa tshimbila hone ha nga ṋanga mulilo zwi nga si tsha wana na zwiḽiwa. Ndi ngazwo i tshi funa fhethu hune ha vha uri ho ṋukala.

Zwine zwa takadza nga zwo.

Vhathu vhanzhi vha takalela musi i tshi khou sea, ina munwe mungo une wa takadza na kha zwipuka zwinwe zwi no nga maṋowa mahulwane. Dziṋowa khulwane dzine dza ambara mukumba wa mavhala kha ṱhoho dza fhedza dza gwa mulindi dza panga thoho.