Khuhu dza makumba dzi vha dzi tshi khou thusa kha zwoṱhe makumba na ṋama. Nzhi dzi wela fhasi ha Black Australorps, New Hampshire's na White Leghorns.
Khuhu dza Australorps dzo bveledzwa kha ḽa Australia nga nwaha wa 1990s naho huna uri u kudzelwa ho vha ho kheethelwa dzi Black Orpington. Vhathu vha Australia ndi vhone vho zwiitaho uri dzi si tsha kudzela nga ṱhukhu. Khuhu ya u tou thoma u swika kha ḽa Afrika Tshipembe nga nwaha wa 1910s yo kona u bvisa mivhala yoṱhe ya u kudzela.
Ndi khuhu dzine dza vha na ṋama ya vhuḓi, ipfi yo hula i tshi lemela 3,9 kg uya kha 4,9 kg ya phambo i vha i 3,7 kg uya kha 4,5 kg. Zwi tshi ambiwa hupfi dzi a kudzela vhukuma dzi a kona u vhea makumba o linganelaho avha a 250, oṱhe a avhuḓi ana muvhala wavhuḓi nga nwaha.
New Hampshire chicken dzi bva Rhode Island Reds nahone dzo ṱanganedziwa sa khuhu dzine dza vha uri dzo ḓiimisa nga dzoṱhe kha ḽa America nga nwaha wa 1935, uya kha ḽa Afrika Tshipembe khuhu ya u tou thoma yo vhonala nga nwaha wa 1947.
Ya vho ḓo topoliwa sa ine ya hula nga u ṱavhanya na u ṱavhanya u vhibva, ya dovha ya ṱavhanaya u vha na mithenga ya dovha ya kudzela makumba mahulwane. Ya phambo musi yo no hula i vha i tshi lemela 3,5ckg ngeno ya mukukulume i tshi lemela 2,6 kg. Vhanwe vhane vha dzi fuwa vhari dzi ya kona vhukuma u bveledza makumba manzhi.
Heyi ndi yone khuhu khulwanesa ine ya ḓivhea kha vhathu. Dzi bva kha ḽa Italy dzo vha dzi tshi vhidzwa upfi ‘itallian’ u swika nga 1865, dza kona u fhiwa dzina ḽa Leghorns kha ḽa America. Leghorns kha ḽa Afrika Tshipembe ḽo ḓa nga murahu ha musi i tshi ḓiswa ubva nga nwaha wa 1940s kha mashango ane anga England, Denmark, Australia, new Zealand na united states na Germany. Khuhu dzi bveledzwa u fusha dzi thodea dza u kudzela dza Afrika.
Dzi shuma nga mvelo u ita makumba nahone dzi tou vha thikho khulwane kha vhaiti vha makumba. Ya tshinna i lelemala 3,5 kg phambo ndi 3 kg.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe