Tihuku leti Fuweriwaka Swikongomelo Swimbirhi

© Chris Daly

Muxaka wa tihuku letingana swikongomelo swimbirhi tilulamele kuhumelerisa nyama na matandza swiri swimbirhi. Tinxaka totala tiwela eka xiyenge lexi, kukatsa, Black Australorps, New Hampshire's na White Leghorns.

Australorp i tihuku leti tumbulukaka e Australia hi malembe yava 1900s kuya hiku hlawuriwa ka kukurisiwa ka tihuku ta Black Orpington. Va aki vale Australian, vavuye va kota ku cinca muxaka lowu wale Britain kusuka eka huku leyi ayifuyiwa ntsena emakaya kuya eka huku leyi yixavisekaka no rhandziwa swinene. Huku yosungula ya Black Australorp yifike laha Afrika Dzonga hi malembe yava 1910s. Afrika Dzonga yivuye yi khoma nambara eka kuhumelerisa tinxaka tohambana hambana ta tihuku.

Let ii tihuku ta kahle ta nyama laha nkuku wa kona wutikaka 3,9 kg kuya eka 4,7 kg kasi ya xisati yona yitika 3,7 kg kuya eka 4,5 kg. Tivikiwa kuva titsindziyerile swinene no tshikela kahle matandza laha yitshikelaka kwalomu ka 250 wa matandza yakahle ya buraweni hi lembe.

New Hampshire chicken yivekona kusuka e Rhode Island Reds yitlhele yi amukeriwa tani hi muxaka wun’we wotiyimela e tikweni ra Amerika hi 1935. Tihuku tosungula, kuya hiva South African Show Poultry Organisation, tifike rosungula e Afrika Dzonga hi lembe ra 1947.

Muxaka lowu wuhlawuriwile hikuva wukula hiku hatlisa, ku hatlisa ku mila tisiva xikanwe no tshikela matandza lawayakulu ya buraweni. Nkuku lowunga kula wu tika kwalomu ka 3,5 kg, kasi leya xisati yona yitika kwalomu ka 2,6 kg. Kasi van’wana vafuwi wa tihuku leti vavula leswaku muxaka lowu wuna vuswikoti byo tshikela matandza yotala swinene leswinga kahle eka kuxavisiwa ka matandza. The White Leghorn i yin’wana ya muxaka lowu tivekaka swinene wa tihuku evanhwini kufikela namuntlha.

Tihuku leti titumbuluka etikweni ra Italy naswona ativitaniwa “Italians” kufikela hiva 1865, laha endzhaku tinga vuya tivitaniwa Leghorns e Amerika. Huku ya Leghorn e Afrika Dzonga yivuye yi antswisiwa hinkarhi lowu ayi tisiwa kusuka eka matiko mambe kusukela himalembe yava 1940s, kusuka eka matiko yofana na England, Denmark, Australia, New Zealand, United States nale Germany. Muxaka wa tihuku leti wu endliwile no kurisiwa himinkarhi leswaku tita kota ku kondzelela tindzhawu, xiyimo na swilaveko swa Afrika.

White Leghorns yitirhisiwa ngopfu kuva yitshikela matandza laha yikotaka kutshikela matandza lawa ya xavisiwaka. Nkuku wa yona wu tika kufika eka 3,5 kg loko wukurile, kasi leya xisati yitika kufika eka 3 kg eka nkarhi wa sweswi.

Translated by Ike Ngobeni