Fhethu hau Thoma Kerekela Khaḽa Namaqualand

Kereke ya Pella

©Jacques Marais

Zwe zwa ḓo mangadza ndi uwa ha Pella, kereke ya u thoma ya Namaqualand. Vhane vha ri yo tshoṱelwa nga zwi Bushmen,vhe vha ḓo vhulaha mufunzi na muṱa wawe,zwa ita uri vhadzulapo vha shavhe.
Munwe vho ano dzula a nḓilani George Thompson o amba hezwi nga1824, ari hafha fhetu ho mbo ḓi laṱedzwa, fhedzi a dovha a wana hunwe ha u kerekela nga murahu ha awara ṱhukhu hune ha pfi T’kams –mufunzi wa henefho ambo ḓi amba uri ro pfulutshela hafha ri tshi khou ṱoḓana na maḓi.
Vhane vhari havha vhathu vho kona u konḓelela tshiimo (khanwe fhasi ha kereke ya Rhenish Church) nga murahu ha musi i tshi laṱedzwa nga 1872 nga mulandu wa gomelelo ḽihulwane ḽe ḽa vha ḽo wela hovho vhupo.
Kha mishumo yoṱhe, vha Catholics vho thoma u tumbula kereke yavho ya u thoma kha ḽa Namaqualand hune ha vhidziwa uri ndi Springbok in 1869. Mashudu mavhi, zwa u vha hone ha copper ngauri ndi zwone zwe zwa vha zwo ita uri hu ḓale nga vhathu zwa vha zwi si tsheho, havha hu si na hune vhathu vha Catholics vha ḓo funza hone. Munwe mufunzi Father Gaudeul, wa ubva France, a humbula u thoma u hu shuma hafha fhethu hune ho laṱedzwa Pella.
Sa zwe zwa nwalwa zwa ḓivha zwakale ya zwa kereke ya Pella i tshi ri, “musi vha Lutherans vha tshi neta nga hei mishumo, vhanwalela vha Cape vha ita zwa u lwisana zwihulwane, fhedzi vhurifhi havho ho swika zwithu zwoṱhe zwo no dzudzana. Ho vha na u lila na u shenganya maṋo, fhedzi zwa ufa zwo vha zwo tou tea".
Alea jacta est, zwavhukuma. Nga 1878, Pella ya vha na vhadzulapo vha 100, vha 50 vha vha Catholic. Nga 1882, Father Jean Marie Simon aḓa kha hei kereke ine ya nyadzea asa ḓivhei hune a khou bva hone. Ene na vhashumisani vhawe vha isa phanḓa na u fhaṱa kereke na nnḓu ya vhafumakadzi vha Nun hune havha vha na wa u dededza, zwo dzhia minwaha ya sumbe.
Father Simon o dzula kha ḽa Pella u swika a tshi lovha nga 1932 nga murahu ha minwaha ya 50. Vho ḓivhiwa nga ‘Bishop wa vha Hottentots’ vho vha vha ḽishakanḓila ḽa vhupo honovho. Ubva Pella, vha kereke ya Catholic Church vha ya vha tumbula kereke ya Namaqualand, Bushmanland na Hantam Karoo.

Phathutshedzo na Samba

Dzi kereke dzo fhambananaho, vhunwe vhurereli na Catholic, zwo sumbedza uvha samba na phathutshedzo. Nga ngeno vho, vha vha na zwibadela, zwikolo na kereke, zwa ita na u sika vhushaka ha u tikedzana na vha Khoikhoi na Bastaards vha vha vha tshi khou xelelwa nga u levhelwa nga vha trekboers na vhanwe vhe vha vha hone henefho.
Nga hafho vho naho zwo ralo, vhadzulapo vha henefho, vha hula vha tshi khou mona na vhupo, zwine zwa dzhenelea, zwine zwa sia zwi tshi khou hana kutshilele kwa mvelo kwa vhathu vho tou ḓaho. Nga murahu ha minwaha yo tou ḓaho, musi uya tshikoloni zwi tshi fanela u itwa nga nwana munwe na munwe, fhethu he ha vha huna zwa kereke ha mbo ḓi vha ha mbo ḓi vha fhethu ha u dzula ha vhathu vha khoikhoi, zwoṱhe zwo salaho zwa tou vha tshihumbudzi tsha uvha hone ha vhathu vha saathu u rembuluwaho.
Holu luambo lwa mvelo lwa Khoikhoi lwo dovha lwa tambula nga mulandu wa pfunzo dza kereke. Vha Europeans vho vha vha tshi kona u amba zwiṱuku dzinwe nyambo dza vhathu vha henefho tsini, naho huna uri zwinwe zwa zwishumiswa zwo vha zwo iswa kha luambo lwa Khoikhoi, vhunzhi ha vhudavhidzani vhukati ha vhalisa na zwifuwo zwo vha zwi tshi itwa nga tshi Dutch kana English.
Nga mulandu wa hezwi,vhathu vha luambo lwa Nama (lune lwa ambiwa Richtersveld na vhukovhela ha Namibia) lu kha ḓi vha hone na ṋamusi – vhane vha kha ḓi tshila nazwino, vha luambo holwu vha mvelo vhane vha vha na ndivho ya zwa sialala ndi vhone vhane vho vala Afrika Tshipembe.

Thikhithi ya u Dzula

U tshi nga fhedzisa, vha kereke vha dovha vha vha na u ṱuṱuwedza vhathu havha vha Namaqualand. Vho isa tshumelo yo fhambananaho vha fha vhadzulapo pfanelo dza u kona u amba kha zwa polotiki. Kha nyimelo nnzhi, kereke nadzone dzo lwela uri dzi kone u dzula henefho kha vhathu vhane vha bva henefho.
Hezwi zwo vha zwi zwa ndeme kha tshifhaṱuwo tsha vho rabulasi vha vha tshena, nga murahu ha vha vha mi maini. Fhedzi zwoṱhe hezwi zwo itea nga murahu, ha musi vha muvhuso vha tshi bvisa maanḓa a u vhuswa nga mahosi ha pfi hu ḓo langa vhafunzi.
Hezwi zwa kereke zwo ḓo kombetshedza uri vhalisa vha Nama na vhone vha dzule fhethu huthihi, hezwi zwo vha ho nyadza mvelelo ya vho. Sa zwine vha ambisa zwone Mudzimu uya fha a dovha adzhia.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe