Ubva ‘Transvaal', zwa u fuwa mivhuḓa zwa thoma u phaḓalala Natal na manwe mabulasi a zwi thoma vho nao hune ṋama nnzhi yo no bveledzwa yo vha i tshi iswa zwikepeni. Nga tshifhinga tshithihi sa ṋama ye ya thoma u rengiswa lwa vhubindudzi yo vha i tshi khou bva Flemish Giants (‘ha u naka' ha tshivhumbeo tshi si tsha vhuḓi kha u bveledza ṋama) na Silver Foxes (ya u fuwa') ya ḓa nayo, i tshi khou bva UK, fhedzi vha u bindulisa vho vha vha tshi khou tou takalela ṋama fhedzi. Marion Keller (muṅwali wa bugu ‘Rabbit Breeding in South Africa' o i gannḓisa vhukati nga vho -‘70's) ndi ene we athoma u bveledza ya u rengisa athoma bulasi ḽawe kha ḽa Johannesburg nga ṋama dza mivhuḓa.
Vhukati ha ṅwaha wa 60 Ms Keller a thoma u takalela zwa vhuvhili zwa hone u bveledza mukumba - a kwamana na vho-Thorer's vha Cape Town, vhane vha tou vha muḓivhi khazwo. Thorer's a dzhia zwoṱhe zwine zwa vha hone zwa u pfumbudza. Munwe wa zwa mikumba ane a vhidzwa Breger a thoma u ita dzi jacket dza u naka, minwadzi na zwithu zwo khwaṱhaho zwo no bva kha Rex, Fox na Beveran pelts. Na mivhuḓa ya u ita mikumba na yone yo dzhiwa nga vho rabulasi vhanzhi. Mukumba une wa vha usi wavhuḓi wo vha u tshi rengiselwa vha agriculture vhane vhanga vho old Goodwood show kha ḽa Cape Town, vha Rand show na Royal Show Pietermaritzburg.
Vha South African Rabbit Council zwo thoma nga 1950 kha ḽa Johannesburg. Muhumbulo muhulwane ho vha hu u itela uri vhathu vha vhe na nḓivho nga ha mivhuḓa, zwa matangwa na zwa u rengisa. Rand Show ya 1952 yo vha na vhathu vho dzhenelelaho vha 1000 ye ya haṱulwa nga vhahaṱuli vho no nga Marion Keller, Bill Elliot, Ronnie Watters na great Mrs G M Stewart. U swika na ṋamusi, a huathu u vha na show ye ya vha na vhathu vhanzhi u fana na heiḽa.
Mashudu mavhi, vhathu vha no ṱoḓa u pfuma nga u ṱavhanya vho mbo ḓi dzhenela kha hezwi, zwa sia ri tshi khou xelelwa nga zwithu zwinzhi nga vhathu vho ḓaho. Zwo itwa nga vhathu vhane vha sa vhe vha vhukuma nga 1980 he vho rabulasi vhe vha vha vha sa khou humbulelwa vha thoma zwa u fuwa mivhuḓa nga dzi conthiraka. Zwigidi zwa mivhuḓa yo vha yo bebwa nga hetshiḽa tshifhinga fhedzi isa swiki tshifhinga tsha u ita ṋama, ngauri ho vha hu sina u kunguwedza. Vhathu vho no swika 100 vho xelelwa nga zwigidi zwa dzi tshelede zwa ita uri hezwi zwithu zwi mbo ḓi tou wa tshoṱhe.
Ho vha hu tshi tou vha henevha vha uḓi funa na miraḓo ya clubs breeding vhane vha vha vho makone, vho zwi konaho. Ḽifhasi ḽa mivhuḓa namusi ḽi ḓi wana kha tshiimo tshi konḓaho. Vhafuwi ṋamusi ndi vhone vhane vha dovha vha vha vha rengi uri bindu ḽi kone u tshimbila. Afrika tshipembe ndi ḽinwe ḽine ḽa vha na mashudu kha usa vha na malwadze mavhili ane avha khombo vhukuma-myxomatosis na viral hemorrhagic. Sa mvelelo ya hezwi, vha hura vhashu vha tsini na usa ḓisa zwithu kha riṋe zwine zwa amba uri vhafuwi vha vhafanela u shuma nga zwine vha vha nazwo vha zwi bveledzisa vha vhe vho makone.
Zwi sa fani na nga tshifhinga tsha vho1980 Afrika tshipembe zwino ḽina vho rabulasi vha vhukuma, fhasi ha zwo ṅwaliwaho upfi Coniglio Rabbit Meat Farms. Company iya kona u isa zwithu, zwishumiswa zwa u vhulaha ya fha vho rabulasi nḓila dza vhuḓi dza u fuwa. Naho zwo ralo, vho rabulasi vhane vha khou ṱoḓa uḓirengisela, huna zwine vha nga guda zwine zwa nga ita uri vha hule vha vhe na vhutshilo ha vhuḓi nga u bveledza ṋama. Vha songo hangwa u iṱa ṱhoduluso dzo teaho vha saathu thoma – u fanela u ḓivha uri zwithu zwa u vhulaha na zwinwe zwoṱhe zwo no ṱoḓea zwihone.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe