Tšweletšo ya kgwebo ya mebutla ka Aforika Borwa e thomile ka pela ka morago ga Ntwa ya Bobedi ya Lefase. Mebutla e be e le ye nngwe ya mehuta ya nama e lego gona ka nako ya ntwa ya Lefase ka Yuropa le banna bao ba bašomi bao ba bego ba boa ba bone bokgoni bjo bogolo.
Dihoko tša mathomo di agilwe ka lesenke gomme di be le makala a mararo go ya godimo.
Mebutla ye e bego e ruiwa kudu ka boleming e be e le tše Tšhweu tša ka New Zealand le tše Tšhweu tša ka New Zealand tšeo di bego tša tlišwa ka di 1940 go tšwa ka Engelane. Di-California di tlile go tšwa ka USA ka mengwageng ya di60 ka e Tšhweu ya New Zealand ya go fapana. Tše ke batšweletši ba kgwebo ba kaone go feta Bašweu go tšwa UK, gomme gona bjale ke mohuta wa e Tšhweu ya ka New Zealand ya Amerika e šomišwa ka Aforika Borwa.
Go tšwa go ‘Thransefala’, temo ya mebutlwa e phatlaletše go ya Natala le dipolasa tše mmalwa tše kgolo di ile tša hlongwa ka bontši bja nama ye e tšweletšwago e ya go bagwebi ba dilo tša dikepe. Ka nako e tee bjalo ka ya mathomo ya kgwebo ya nama mebutla e bego e tlišwa go tšwa dinageng tša ka ntle Dinkgwethe tša Flemish (‘ya mabaibai', le go ba le sebopego se se fosagetšego sa nama ya tšweletšo) le Diphukubje tša Silibera (maikemisetšo a bobedi) di fihlile le tšona, le tšona go tšwa go UK, eupša balemirui ba be ba na le kgahlego ka nameng fela mo matšatšing a peleng.
Marion Keller (mongwadi wa puku ‘Rabbit Breeding in South Africa’ ya go phatlalatšwa bogareng bja mengwaga ye bo70) e be e le o mongwe wa mathomo wa batšweletši le go thoma polasa ya gagwe ka Johannesburg ka mebutla ya nama le diangora.
Ka gare ga mengwaga ya bo60 Mohumagadi Keller a bile le kgahlego ya go tšweletša setšweletšwa sa bobedi – maboya a mutla – o ikopantšhitše le ba-Thorer wa ka Kapa, setsebi sa go dira makgopaboya ka karakul. Ba-Thorer go tloga fao ba tšere makgopaboya ka moka a lego gona. Mošumi ka boya ka leina la Breger o tšere tlhomo ya dijase, dibaki, dikefa le dilo go tšwa go Rex ya boleng, Phukubje le makgopaboya a Beveran.
Ditswala tše tša mebutla ya boya ka moka di tlisitšwe gannyane gannyane go tšwa dinageng tša ka ntle ke batswadiši ba go fapafapana mo mengwageng ye mentšhi. Lekgopaboya lefe goba lefe leo le sego botse ka thekisong ya boya e rekišitšwe ka dipontšong tša temo go swana le pontšho ya Goodwood ya kgale ka Kapa, Pontšho ya ka Ranteng le Pontšho ya Royal ka Pietermaritzburg.
Mokgahlo wa Mebutla ka Aforika Borwa o hlomilwe ka 1950 ka Johannesburg. Maikemišetšo e be e le go thekga intasteri ya mebutla ka tšebo, dipontšho le thekgo ya go bapatša. Pontšho ya Ranteng ya 1952 e be e na le 1000 ya batseni ta mebutla e ahlolwa ke Marion Keller, Bill Elliot, Ronnie Watters le kgoparara Mohumagadi G M Stewart. Go fihla ga bjale, ga se gwa ba le pontšho ya palo ye kgolo ya lenaneo la batseni.
Ka maswabi, dikimi tša go batla go huma ka pela di nametše ka intastering ye e tšwelelago, seo se tlile le ditahlego tše boima bafihling ba bafsha ka intastering. Se se fitile ke bomenetša bja bo1980 fao balemirui bao ba sa gopolelago ba ile ba hlohleletšwa go tswadiša mebutla ka fase ga kontraka. Diketekete tša mebutla di tswadisitšwe ka nako yeo eupša tša se tsoge di fihleletše lefelong la polao, ka ge go be go sa dirwa dikwalakwatšo tša papatšo. Makgolokgolo a batho ba lahlegetšwe ke dikete tša diranta gomme intasteri e phuhlamile ka botlalo. E be e le fela ba rategago le maloko a dihlopha tša go tswadiša ditswala tše di kgethegilego, bao ba phologilego.
Lefase la mebutla lehono le ikhwetša ka seemong se fapanego kudu. Batswadiši ba rena bjale ba swanetše go ba badiša gore ba phologe bjalo ka matšatši a go tliša diruiwa tše mpsha ka nageng ka bjako go fedile. Aforika Borwa ka go thula le mahlatse a hlwekilego ke ye nngwe ya dinaga tše mmalwa lefaseng tša malwetši a koto a bolayago - myxomatosis le bolwetši bja madi bja baerase. Ka lebaka le, mellwane ya rena e tswaletšwe ka go tša batswadiši ba go tšwa ka ntle ba swanetše go šoma ka diruiwa tša ba nago le tšona, go kaonafatša mo go tšona le go rui gabotse.
Go fapana le nakong ya maemong a tlhobaboroko ya di1980 Aforika Borwa bjale e na le sehlopha sa balemi, ka tlase ga mokgahlo wa Dipolase tša Nama ya Mutla wa Coniglio. Feme e na le katlegago ye e šomago ka mebarakeng ya diromelwantle, mafelo a polao le go fa balemerui leano la kgwebo le le kwagalago.
Le ge go le bjalo, balemirui ba nyakago go hlabolla mebaraka ya bona, gape go na le sebaka sa go gola le go hlola a matseno gotšwa tšweletšong ya nama. Se lebale go dira bonnyane bjo bongwe le bjo bongwe bjo bo nyakegago bja modiro wa gae pele ga ge o thoma - go dira bonnete bja gore mafelo a polao le mebaraka di gona pele ga ge o ka tswadiša.
Translated by Lawrence Ndou