Dzina ḽa Tshisaitsi: Cucumis melo
Dzina ḽo ḓoweleyaho: Cantaloupe, Melon, Sweet melon, Musk melon kana Spanspek
Hupfi hetshi tshimela vhu bvo hatsho ndi South West ha Asia he tsha vha tshi tshi vhidziwa upfi Musk Melon nga mulandu wa munukhelelo watsho wavhuḓi musi tshi tshi kaṋiwa. Nga murahu mutshelo wa ḓivhiswa kha ḽa Europe wa hirwa hu tshi khou tevhedzwa dzina ḽa ḓorobo ya Italy ine ya vhidziwa Cantalupo he ya ḓo ṱavhiwa nga mbeu he ya ḓo ḓivhiswa ubva kha Armenia kha ḽa Persian Empire.
Huna tshiṱori tshine tsha ambiwa nga murahu ha zwine vhanwe vha tenda khazwo kha vhubvo ha dzina ḽa tshivhuru ḽine ḽa vhidziwa upfi spanspek. Huna upfi tshi bva na Spaanse spek zwine zwa amba uri bacon ya Spanish. Mufumakadzi Juana Maria Smith, mufumakadzi wa Spanish wa vho Sir Henry (Harry) Smith (u takalela u vhidziwa upfi Harry), ndi governor kha mmbi ya Cape vhukati ha nwaha wa 1800’s, u funa Cantaloupe kana Musk Melon kha zwiḽiwa zwawe zwa nga matsheloni ngeno munna wawe atshi funa makumba na bacon. Nga mulandu wa vhufa ha spanish hohu u ṋanga hu songo ḓoweleyaho ndi zwone zwo i fhaho dzina ḽa “Spanish bacon” nga vhashumi vha u ita zwiḽiwa zwa nga matsheloni.
Ṱhaluso Ya Tshimela
Ndi tshipida tsha muta wa cucurbit. I hula kha miri ine ya vha yo lala fhasi mavuni. Unga i fhungudza u tshi khou itela u wana mitshelo miṱuku. Tshimela tshina midzi yo phaḓalalaho ine ya nga kona na u adza kha vhupo hoṱhe hune ya vha hone yo valiwa nga maṱari. Iya kona u tika midzi ya nga nnṱha u swika kha 30 uya kha 40 cm. Zwine zwa amba uri ndi zwa ndeme u langa tsheṋe na u sheledza tshifhinga tshoṱhe ngauri vhunzhi ha midzi inga nnṱha ha mavu.Mushumo
Unga kona u ḽa mutshelo wa hone u mutete. Kana wa ita juice kana wa shuma wo ṱanganiswa na minwe mitshelo na kha salad ya mitshelo na kha dessert. Dzinwe tshaka dzi ya omiswa.Zwine Mavu A Ṱoḓa Zwone Na U Lugisela
U fanela u dzulela u ita ndingo dza mavu uri u kone u vha na vhuṱanzi uri mavu akone u wana pfushi yo teaho ine ya vha hone kha mavu nga murahu ha musi u saathu ṱavha. I vha ya vhudi kha mavu ane avha uri ndi a muṱavha masekene. Mavu ane avha na vumba aya konḓa uri midzi i bvelele. Mavu aṱoḓa PH ine ya vha vhukati ha 6.0 na 7.Vhege dza malo u saathu ṱavha u fanela u shela phosphates na lime kha u thusa pH na manyoro, wa kona u lima fhasi ho tsaho u swika kha 60 cm. Ho sala vhege mbili uri hu ṱavhiwe u fanela u lugisa mavu a nnṱha. Unga zwiita nga dzembe uri u kone u kwashekanya maḓinga na u bvisa tsheṋe ine ya vha yo no thoma u mela. Arali zwimela zwi tshi khou thoma sa zwiraba kana dzi ndunduma zwi fanela u lugiselwa ho sala vhege mbili uri zwi ṱavhiwe. Arali hu tshi ḓo sheledzwa nga ḓiripi zwa fanela u lumba zwa ita nga u ṱavhanya.
Mutsho
I funa mutsho une wa rothola i vha ya vhuḓi musi mufhiso wa masiari u vhukati ha 20°C to 30°C mufhiso wa vhusiku u fhasi ha 15°C zwine zwa konḓa. I hula zwiṱuku arali mufhiso u tsini na 10°C. Arali wa vha u fhasi ha 10°C hu ya kwamea u aluwa ha mitshelo zwa sia u si tsha bveledza zwithu zwine zwa vha uri ndi zwavhuḓi. Tshimela atshi anḓani na murotho wo kalulaho na hone zwimela zwine zwa kha ḓi vha zwiṱuku zwi nga fa na ufa. Mvula yo no na nga murahu yo no anwa mitshelo na yone i ya kwama mitshelo. Mvula i ḓisa na u sina.Tshaka
Honeydew, Galia, Hales Best, Piel de Sapo, Imperial, Edisto, Eastern Shipper, Majestic, Charentais, Fargo na Caribbean King ndi dzinwe dza tshaka nahone huna dzinwe nnzhi.Uri hu vhe na mitshelo ine ya vha ya vhuḓi kha vhupo haṋu ndi khwiṋe u wana tsivhudzo kha vhaḓivhi.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe