Mbingano
U fana na kha vhathu vhothe vhane vha amba luambo lwa Bantu, mbingano ya vha Pedi I vha isa khou tou ita uri mbingano ya vha vhili I divhee fhedzi: zwi kwama zwigwada, na u divhea ha vhushaka nga kha mita. Nga u angaredza hu ya vha na zwinenzwa vha zwi tshi khou tea u badelwa zwa mamalo ubva kha vha munna na vha musidzana.
Zwi tshi hmela murahu muta wa ha mufumadzi vha ya fhiresela mbebo ya musidana kha vha ha munna ndi hone u dinekedzela kha wa munna na mashaka a hawe zwinezwi pfi zwo fhelela nga murahu ha musi ono beba nwa wa tanzhe. Mbingano nsi tshuthu tshihulwane kha vhathu vha vha Pedi. Ndi kuitele kune kwa vha mulayoni kune ku sa kwame zwa vhurereli. Zwi sa fani na ndila dz u kone u fhirela phanda dzinedza ita ngomani, mbingano ai shandukisi vhuimo ha wa mufumakadzi kana munna, fhedzi zwi tou amba uri muthu uvh onovha muhulwane.
tshiswa tshinetsha wanala nga murahu ha mbingano tsho vha tshi mulayoni, tshine tsho vha tshi tshihulisa maanda, zwine wa ita uya nga ha vhuimo vhune wa khounfhedza u vhu wana.
Matanzhe a ma Pedi
U bebiwa ha nwana wa tanzhe wa mu Pedi ndi zwithu zwine zwa vha zwa ndeme vhukuma:asi u disa murado muswa musini fhedzi, na u hulisa mme uya kha vhuimo ha nnthesa. U tshi nga engedza, zwi lumba zwa khwathisa mushumo wa mme kha mutana muta wa hawe, na u kona u subedza uri munna uya beba na u kna uvha na lushaka lwawe.
U bebiwa ha nwa a wa tanzhe zwiitea musi o humela hayani hahawe. Nga murahu ha musi atshi fhedza u beba vhothe mme na nwa a vha ya kna u humela vhuhadzi hune ha do kona uvha na madakalo, hune vha muta wa ha mufumakadzi vha yankna u thus anga renga nama na halwa. Heziw wi ya kona u vhofholola vha muta wa khotsi uri vha koneu bveledza nwana kha munwe wa mirado yavho, hune hu ya kona u bviswa tshelede.
Hu tshi khou dzhielwa tshiimo tshisw atsha mme, khotsi uya mufhatela nndu ire thungo. Da vhunga zwino ana pfanelo dza u kona u fhusa mudi wawe. Musi atshi vhuya na nwana, vha ya vha dzula kha nndu yavho nntswa. Ubva hafho hu ya vha na mushumo wo khetheaho (Ngwana o tswa Ntlong) u tshikhou itwa h tshi khou pembeleliwa u vha hone ha nwana hayani hahawe. Nga tshifhinga tsha mushumo une wa vha u tshi khou tanganisa nwana na vhathu vha hawe a mme uri o no vha kha tshiimo tsho fhelelaho tsha vhuhadzi hawe.
U Fhambana ha dzi Ngoma
Kha sialala ya ma Pedim hu ya vha na u fhambana ha mbeu zwine zwa talusw anga dzi ngoma zwine zwi ya kona u amba phambano vhukati ha dzi mbeu. Ngoma dzi vha dzi tshi khou talusa u fhiriselwa nga vhuhulwane na u kona u dzhenelela kha tshitshavha na hone kha tshimelo dza vhanna, pfanelo dza u kona u dzhenelela kha zw apolotiki n dzi ndnwa.
Mbuyelo khulwane zwine zwa ngoa zwa sisalala zwo fha uri hu vhe na maanda ndi uvha hone ha vhusosi kha vhathu na mmbi dzavho. Mahosi matuku vha wana maanda kha mahosi mahulwane vha sathu thoma ngoma. Pfanelo dza u kona u tenda kana u hana zwi ya tutuwedza u ha hone ha mahosi uri ndi zwa ndeme.
Kha zwifhinga zwazwino, hune khosi dza vha dzo diimisa nga dzothe kha uri hu vha na dzi ngoma, tshiko tshisa this khou isa lupfumo kha mahosi, vhane vha fhedza vha tshi khou pomokiwa u tambia tshelede vha I wana nga hei ndila. Huna dzi ngoma dzine dza divhiwa nga hei ndila koma (ubva kha Go koma uya kha u fumba)kana lebollo (ubva kha bolla, u swika kha u vhaisa), ho vha ho zwone zwine zwa vha zwa tshiphirini zwine zw avha zwo fara sialala ya vha Ped.
Uvha tshipida tsha dzi ngoma zwo vha zwi khombe khombe kha vhathanga na vhasidzana vhane minwaha yavho ya vha uri yo noswika (wine zwa fhambana vhukuma) fhedzi mbeu dzothe dzo vha dzi tsa fumbiselwi fhethu hu thihi. Vhathannga vjo vha ha tshi fhira kha zwiga zwivhilli: vhasidzana ndi zwithihi. Nga kha dzi ngoma ndi hone hune vho vha vha tshi dzhiwa sa vhathu vahne vha vha uri vho hula nahone vha tshi vhewa nga zwigwada. Dzingoma dzi kha di vha dza ndeme kha vha Pedi, naho vhanwe vha si tsha di dzhenisa dzo no vha dzone tshiko tsha u khethekanya shango.
Hu na u khethekanya hu hulwane vhukati ha vha baditshaba (vha zwa sialala) na vha kriste, zwine zwi ya khethekanya ubva ka lutendo na kha usa vha tshipida tsha ngoma kana uvha tshipida tsha ngoma. Zwi dovha zw avhonala zwo fhambana kha sia la dzi pfunzo na vhuimo kha tshitshavha. Naho huna uri dzi ngoma nnhzi dza vha Pedi adzi shanduki, hu ya v ha na zwituku zwine zwa nga vh uri zwo no shanduka zwine vho vha ha tshiita vho di sendeka khazwo. Mushumo wa u thoma wa vhathannga Bodika ndi zwone zwe zwa ita uri vha vhe mirado ya tshothe ya zwigwada.
Ya vhuvhili Bogwera zwi tshi ita uri vha vhe kha tshitshavha tsha vhanna, zwi tshi ya nga tshiimo tsha he vha bebiwa hone. Bogwera hu ya tendela munna uri adzule phanda ha mulio musi huna mishumo avhe tshipida tsha zwa polotiki na u hatula kha zwithu zwo vhalaho. Zwine zwi sa fane na dza ngoma dza vhasidzana byle zwine zw avha tendela uvha kha zwigwada. Vha ya hanelwa u di dzhenisa kha zwa polotiki. Na u bvisw akha manwe maimo ane vha vhanna vha vha vhewa khao kha murahu ha ngoma dza vhuvhili.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe