Swiendliwa swa Tilapia na Vadyi va Tilapia

© Walters Art Museum

Ku tirhisiwa ka Tilapia kule kutlakukeni emisaveni hinkwayo naswona yitirhisiwa eka mavhengele ya swakudya, vaxavisi vale swikepeni swa cruise, eswibedlhele nale swikolweni. Yi xavisiwa yitetano kumbe yiri hlampfi leyi gwitsirisiweke (whole, not processed) tani hileswi swakudya leswi lulamisiweke swofana na parmesan-crusted portions nati fish fingers xikan’we na swakudya swale xikoteleni.
Swin’wana leswi endliweke hi tilapia i fish-meal na fish oil. Hikwalaho ka ku engeteleka ka kuphasiwa ka swivumbiwa swale matini xikan’we na nxavo wale henhla wa mafurha ya swihadyani swale matini, tilapia leyi lulamisiweke yingava kahle tani hiku tirhisiwa ematshan’weni ya tihlampfi tale lwandle totani hi hake. Tilapia i xitirhisiwa xa khwalithi lexi yimelaka swakudya leswi hi ntsengo wa kahle. Omega-3 oil kusuka eka tilapia yitirhisiwa ku tlakusa juzi ya orenjo naswona e Honduras biodiesel yi endliwa kusuka eka swin’wana leswi fambelanaka na vufuwi bya tilapia.

Switirhisiwa swa Dzovo swa Tilapia

Switirhisiwa swa dzovo swa tilapia swi hundzuke swimakiwa swale tlhelo swa vufuwi bya swale matini Brazil. Dzovo ra tilapia ringa tlhuvutsiwa kutani ri cheriwa muhlovo kutani ritirhisiwa eka leswi endliwaka hi dzovo swofana na mabandi, swipaci na swiambalo.
Xin’wana xa nkoka lexi endliwaka kusuka eka tilapia i collagen leyi kumekaka kusuka endzeni ka nhlonge ya tihlampfi; matiko yale Europe avaha tirhisi collagen kusuka eka swihadyani leswi mamisaka hiku chaviwa ka mavabyi ya mad cow, kuya hi xiviko xa 2008 xale University of Arizona. Hambi, collagen ya hlampfi yinga tirhisiwa eka ku lulamisa mirhi yin’wana.
Kuhlanganisiwa ka mutivi wa mirhi wale University of California, Davis u tirhise hiku humelela nhlonge ya tilapia tani hi ti bandichi kuva tihorisa swilondza swotshwa eka swiharhi swale nhoveni. Maendlelo lawa yatirhisiwile nale Brazil laha switirhisiwa aswiri hinhlayo yintsongo swinga hlohletela leswaku madokodela ya tirhisa nhlonge ya tilapia kuvuyelerisa nhlonge laha kunga tshwiwa.

Ku Dyiwa ka Tilapia e Afrika Dzonga

Hikokwalaho ka ndzhavuko lowuntsongo waku dyiwa ka hlampfi e Afrika Dzonga nakuva vanhu vangari na vutivi bya tilapia, hlampfi ayiseva na ndhuma e Afrika Dzonga. Lava dyaka ngopfu tilapia i vanhu vohuma ematikweni yale handle lava va tshamaka e Afrika Dzonga xikanwe na lava vangana swale mandleni lavanga tolovela hlampfi eka swakudya swavona. Tilapia yi xavisiwa hi mavhengele lawa yakulu yotani hi Woolworths. Ku laveka ka tilapia ku komba kukula, ngopfu ngopfu hileswi yitekaka vundzhawu bya hake hikokwalaho ka leswi nyama yifanaka nakuva ntsengo wu antswa.

Ku Yisiwa Ematikweni Mambe ka Tilapia

Kuya hiva Department of Agriculture, Forestry and Fisheries (DAFF) Aquaculture Handbook 2016 Afrika Dzonga yi xavisele matiko yale handle kuringana 325 tons ta tilapia eka ntsengo wa R3.5 million hi 2015. Matiko nkulu yanharhu lawa Afrika Dzonga yi xaviselaka wona tilapia akuri Botswana (196 t), Democratic Republic of Congo (79 t) na China (22 t).

Nhlayo ya tilapia leyi xaviseriwaka matiko yale handle yi tlakukile hi kwalomu ka 323% hikokwalaho ka kutlakuka eka leyi xaviwaka kusuka e handle xikan’we na kutlakuka ka nhlayo yava n’wamapurasi e Afrika Dzonga.

Translated by Ike Ngobeni