Vito
Mhala (Oryx gazella)Introduction
Timhala leti risiwaka ti famba hiku hundza emananga. Ehenhla ka swipene hinkwaswo, mhala hi yona yi humeselaka moya wa mananga ya Namibia erivaleni. Tile kaya ehansi ka ndhawu leyi ngariki na mindzhuti ehansi ka dyambu ro tlhava leri ri siveriwaka hi mindzhuti ya nsiyna wa mimitwa.Ti tswariwile no kurisiwa emananga, xi akeke ku fana na hanci ya kuva na matimba yo hlamarisa no tiyisela, kambe swi hlayisiwa emabyanyini lamantsongo ya mananga.
Loko swi omeriwile mati, swi endla swipimo swo hlaya ku suka eka ntolovelo wa 35.7˚C kaya eka 45˚C (113°F) kutani yi tirhisa ku horisa ka mati hiku hefemula ka tinhompfu no juluka, yi tlhela yi susa mati eka mirhundzo ya yona yima mita hinkwawo lama kotekaka.
Swakudya
Timhala hixitalo ti dya matluka ma rihlaza, byanyi na mitsembyani. Himinkarhi ya dyandza, swi dya mabilomu swi tlhela swi lavalava swakudya, ku enerisa ku nlaveko wa mati mhal yi cela swakudya swova na mati naswona yi tshama yi dya makalavatla.Ku Tswala
Hambileswi mhala yi nga riki na nguva yo karhi yo veleka, hakanyingi xirholana xin’we ntsena xa velekiwa endzhaku ka nkarhi wo ringana tin’hweti ta 9 to ti rhwala. Ku hlangana ku humelela exikarhi ka vavasati voti thoba na vavanuna vo fuma va ntlawa.Mahanyelo
Ntlawa wa vavasati, ku katsa na tinkunzi toka tingariki ta “territorial”, ti fambafamba ti lavalavana na swakudya exikarhi k aka ti “territory” ta tinkunzi ta “non-territorial”, mahanyelo ya swipisisi leswi ma fambelana na nhlayiso wa mati na matimba.Eku hiseni ka dyambu swi ganama emindzhutini ya misinya. Loko ku ngari na ndzhuti switi endla leswaku swi nga humeseli nhlonge ya swona edyambini. Tinkunzi ta “lone” ti tolovelekile naswona swi tiveriwa hi timhondzo ta tona to tiya.
Vutshamo
Swi tsakela vutshamo bya mabyanyi, byo oma no pfukela, kambe swi tirhisa vutshamo byo hambanahambana byo fana na tidhawu ta maribye tale vupeladyambu bya Namib, Switshabyana swa misava swa Namib Desert na tiplains ta semi-desert ya Kalahari.Swi Kumeka Kwini
Gemsbok ti kumeka eka ti game reserves Afika-Dzonga hinkwayo naswona swi tivisiwile na kambe hiku humelela eka tidhawu leti ati kumeka kona tinga hela hika tingaha kumeki.Swivandzana
Tighala, cheetahs, mhisi ya mavala na timbyana tale nhoveni swi dya ti gemsbok naswona vana lava ntsongo va kona hi vona va ngale nghozini ngopfu, switi komba hi nhlayo ya mafu.Xivumbeko
Antelope leyi kulu leyi ngana mavala ma ntima no basa e-xikandzeni nale milengeni, ti “stripes” ta ntima ematlhelo ma tinyonga na ncila wo leha wa ntima. Tinkunzi ti pimiwa 1.2m emakatleni naswona ti fikelela ntiko wa204kg. Tinkunzi na tihomu haswimbirhi swina timhondzo. Timhondzo ta vavanuna.Ti komile nyana no bumbula ku tlula ta vavasati.