Kusenga Tihomu ta Masi

Kululamisela homu Kusengiwa

©Chris Daly
Masi ya endliwa naku hlayisiwa eka mavele. Yanga susiwa ntsena kusuka e maveleni hiku tirhisana kahla na homu yoleyo. Leswi swiya hindlela leyi homu yi khomisiwaka xiswona loko yinga se sengiwa. Homu yifanelee ku khomiwa kahle leswaku yita kota ku humesa masi.
Ntirho wa ku sengiwa ka masi wusungula hikuva homu yi tekiwa yiyisiwa laha ku sengeriwaka kona masi, laha kungana mimpfumawulo leyi fambelanaka na kusengiwa ka masi kufana na mimpfumawulo ya mathini yosengela eka wona masi loko yarikarhi ya famba fambisiwa. Leswi swiendla leswaku homu yi chucheka e moyeni leswaku yita kota kuva yi chunca misiha leyi humesaka masi, oxytocin, leyinga e ngatini. Oxytocin i hormone naswona yi fambisa switwi leswinga eka yona leswi fambelanaka naku tswala xikanwe naku mamisa.
Loko oxytocin yiya fika e maveleni, yi endla leswaku ti epithelial cells letinga rhandzela ti cells (alveoli) ta masi e maveleni ti khomana, leswi yisaka masi eka ti ducts. Ti ducts ta masi, mavele na laha tinhlungu tihlayisaka kona masi kuva se kutele hi masi. Ku chuchiwa ka masi kuva se ku endlekile leswivulaka leswaku homu yiringanele kusengiwa. Kutshunxiwa ka masi swa kavanyeteka loko homu yi chavisiwile, yitwa kuvava kumbe yi kwatisiwile. Leswi swivangiwa hiku humesiwa ka hormone adrenaline, leyi yi sivelaka ku chunchiwa ka oxytocin.

Ku Hlantswa Naku Lulamisa Mavele

©Chris Daly
Vele na tinhlungu ta rona swa homu swifanele ku basisiwa loko kungase sengiwa kusivela kuthyakisiwa ka masi. Leswi swinga hunguta khwalithi ya masi naswona swinga tisa switsongwatsongwani kumbe mavabyi eka vanhu.
Ku nyanyula homu hi mavoko swikatsa ku hlantswa mavele na tinhlungu kuringana 30 kuya eka 40 seconds, leswi switirha tani hi ndlela ya matimba yaku nyanyula homu, leswi endlaka leswaku nhlayo yati oxytocin yiva henhla swinene eka ngati.
Tinxaka ta tihomu ta hambana kuya hileswi tinga endlisaka xiswona loko tinyanyuriwa emaveleni. Muxaka wa Holstein (kumbe leti humelerisaka ngopfu) ta olova kuti nyanyula kutlula tinxaka letin’wana (leswi swingava swivangiwa hi ntshikelelo wale henhla e maveleni). Muxaka wa Zebu (tani hi ti Brahman, Afrikaner na Nguni) ati olovi kuti nyanyula handle kaloko ko sungula ku mamisiwa rhole.
Kukuma mbuyelo wa kahle loko ku sengiwa, masi ya fanele ku huma endzhaku ka 40 kuya eka 60 seconds endzhaku kaloko tinyanyuriwile. Ku hlwela endzaku ka nyanyulo xikan’we naku sungula ku senga swingava na swita ndzhaku swoka swingari kahle eka mbuyelo wa masi lawa ya sengiwaka. Leswi swinga engetelela nkarhi wosenga, switisa ntshikelelo eka tinhlungu leswinga hungutaka nkarhi wakuva homu yi humesa masi hikuva ya hatla ya hela kuhuma.
Maendlelo loko kungase sungula ku sengiwa hi lawa ya landzelaka: tirhisa mati ku hlantswa naku basisa tinhlungu na swiphemu swin’wana swa mavele. Kutani u sula leswaku mavele yata oma hi xosula lexinga tirhisiwaka kan’we, u senga nhlungu ha yin’we yin’we (mastitis cup) ku kamba loko ya huma kumbe ke susa thyaka leringavaka kona eka tiphayiphi ta masi. Loko kuri nati clots eka masi swikomba leswaku kuna mastitis kumbe nhlaselo eka mavele. Loko kungari nati clots, kusenga masi swinga sungula hiku tirhisa mavoko kumbe hiku nghenisiwa ka muchini wo senga masi.

Kusenga hi Voko vs Kusenga hi Muchini

©Chris Daly
Hiku tirhisa maendlelo yotirhisa mavoko kusenga, masi ya humesiwa hiku kama tinhlungu hi tintiho. Hi xitalo, ku endliwa hiku koka nyana tinhlungu. Sungula etshakwini ra tinhlungu kutani u kokela ehansi kuya emakumu. Ku hunguta kuvaviseka, tsakamisa tinhlungu hiku tirhisa khirimi ya masi leyingana lanolin.
Ku tirhisa muchini ku senga swisusa masi eka mavele hiku tirhisa maendlelo yo tswonga Kunene. Ndlela leyi muchini wu endlisaka swona i ndlela leyi rhole rimamisaka xiswona loko rikuma masi, xikombiso hi loko rikama Kunene kutani ritshika leswaku masi ya vuyelelana.
Loko masi ya huma kantsongo loko kutirhisiwa muchini, ku nga endliwa ntshikelelo wokarhi eka mavele leswaku kuta humesiwa masi lawa yanga sala. Ku senga swiva swiherile loko masi yangaha humi kumbe loko mavele ya tikomba yangari na nchumu.
Endzhaku ko senga, basisa xikan’we naku sirhelela tinhlungu hikuva u tota swisivela mavabyi kumbe teat dip. Phamela homu yoleyo swakudya leswaku yita kota kuva yisala yiri na matimba tani hileswi mavele yavaka yaha pfulekile endzhaku ko sengiwa. Leswi swita sivela ku khomiwa hi thyaka nakuva ringhena eka tinhlungu hikuva tiva taha pfulekile.

Translated by Ike Ngobeni