Batho ba Richtersveld

Badisa ba Hloma-u-Hlomile

©Roger de la Harpe

Ka 1957, 'sebaka sa poloko sa mebala-bala’ sa Richtersveld se fuwe moedi o totobetseng ka ho hloma terata e pakeng tsa dinaha tsa metse le masimo a 'phaseje' a haufi le noka le lebopong. Sena se ile sa sitisa mekgwa ya bahlapedi ba mongodi mme sa kganna sefate se seng ka hara lebokose la mekgwa ya kgale ya phetoho.
Ka lebaka la sena, naha e setseng e ile ya eba matla haholo mme mokgwa wa ho iphedisa wa dihlahiswa tsa dihwai ha wa ka wa eba teng. Batho ba bangata ba ile ba emisa metsaneng ya bona le dibakeng tsa polokelo ya matsoho, mme ba fallela merafong, mapolasing, diketswaneng tsa ho tshwasa ditlhapi, metseng le dibakeng tse hole ho ya batla mosebetsi wa moputso. Setsi sa Richtersveld se ne se bonahala se se se fokotsehile.
Esita le kajeno, batho ba Nama ba ka tlase ho 10% ba inka e le dihwai, mme bongata ba bona ba tsofetse. Ditheko tsa kgale di ntse di le teng empa hape, ke batho ba kgale ba setseng mme ba etelwa ke bana ba bona mafelo-beke le matsatsing a phomolo. Ha e le hantle, ke bophelo bo boima bo hlahang naheng. Bahlokomedi tshimong ba tlameha ho phela ka metsi a seng makae, ao hangata a nang le letswai a nang le dikgahla tse phahameng tsa fluoride le diminerale tse ding tse ke keng tsa lekanngwa. Sena se etsa hore ho be le ho sweufala ha bosweu le ho sweufala ha meno, ao ka dinako tse ding ho thweng ke letshwao la matshwao la Namaqualand.

Ditokelo le Boikarabello

Ho sa le jwalo, indasteri ya merafo ya ditaemane lebopong la lewatle e ne e atleha. Ka 1989, Mokgatlo wa Alexander Bay Development o thehilwe ke mmuso ho nka 'maruo, dikoloto, ditokelo le boikarabelo ba State Alluvial Diggings'. Tshebetso ena e fanweng ka seatla se bulehileng e ne e kenyeletsa beng ba naha e potolohileng Orange River Mouth le ditaemane tsohle tse ntle. Dilemo tse tharo hamorao, mokgatlo ona o ile wa fetolwa ke ketso ya paramente ho khamphani e neng e bitswa Alexcor Limited, mme mmuso ke yona feela mohwebi. Tlaleho ya dikarolo tsa naha le ditokelo tsohle tsa amamera di fetiseditswe Alexcor ka 1995.
Empa phetoho e ne e le moyeng. Kgetho ya puso ya demokrasi ya 1994 e ile ya hlahisa nako e ncha ya ho tsosoloswa ha mobu mme metse e mengata e neng e lelekilwe e ile ya atamela mmuso o mocha bakeng sa matshediso kapa ho kgutlisetswa morao. Ka hona, ketso e ncha e fetisitswe, e bitswang 'Restitution of Land Law Act of 1994'. Ketso ena e ikgethileng (ntshwarele ka phoqano) e ile ya etsa hore sechaba kapa batho ba dumelang hore ba tloswa ka leeme naheng ya bona ho fumana mobu wa ditsha "ho fana ka tshebediso ya ditokelo naheng ho batho kapa sechaba se amohuwang ditokelo tse jwalo ka mora di 19 tsa Phuptjane 1913 ka lebaka la melao ya khale kapa kgethollo ya morabe". Ditlaleho tsa naha tse 69 000 di ile tsa kenngwa ho pholletsa le naha.

Translated by Bongani Matabane