BaRichtersvelders

Ke Badiša ba go Sepelasepela

©Roger de la Harpe

Ka 1957, ‘peeletšo ya bammala’ ya Richtersveld e filwe mollwane o o kwagalago ka kemišo ya legora le le sepelago gore magareng ga nagakopanelo le dipolase tsa ‘mokgobo’ go bapela le noka le lebopo. Se se ganetšwe ditšhutišo ka mmele tša badiši ba go sepelasepela gomme ba bethelela sepekere se sengwe mo lepokising la dipaterone tša kgale tsa go sepela.
Ka lebaka la se, naga e e setšego e bile phetšaphulo e bile le tšwelopele ya bophelo bja balemirui ba diruiwa e bile ya go kgotlelele. Batho ba bantši ba hudugile go tšwa ka metseng ya bona le go rekisa diruiwa, gomme ba ya ka meepong, dipolaseng, diketswaneng tša go rea dihlapi, ditoropong le ditoropokgolong tsa kgole go hwetša mešomo. Setšhaba sa Richtersveld se be se le ka go seo se bonagetšego go mafelelo a go phuhlama.
Le lehono, ka fase ga 10% ya MaNama ba ipona e le balemirui, gomme bontši bja balemirui ba ke batšofadi.
Diriuwa tsa thekiso tša kgale, di santše di ditlhaka eupša gape, ke batšofadi ba setšego gomme ke badiši bao ba dulago ba fela ba etelwa ke bana ba bona ka mafelo a beke le ka maikhutšo. Ka morago ga tše ka moka, ke bophelo bjo boima ka mašokeng. Badiši ka nageng ba phela ka meetse a a ma nnyane, seo gantšhi ke meetse a nago le letswai le maemo la godimo ka folaraete le diminerale tse dingwe tse di lewego. Se se dira mabala a matšhweu le tšhilafalo ye botsothwa bjo bo fifetšego mo menong, seo ka dinako tše dingwe e bitšwago leswao la kgwebo la Namaqualand.

Ditokelo le Ditlamego

Le ge go le bjale, moepo wa taemane ka lebopong la lewatle o be o atlega. Ka 1989, Alexander Bay Development Corporation e be e hlomilwe ke mmušo go tšea tshepedišo ka moka ya ‘dithoto, dikoloto, ditokelo le ditlamego tša State Alluvial Diggings’. Se e be e le tšhomišo ye botse ya bomong bja ka nageng ya Molomo wa Noka ya Mmala wa Namune le ditaemane ka moka tse botse. Morago ga mengwaga ye meraro, sehlongwa se fetotšwego ke molao wa palamente go ba khamphani yeo e be e bitšwago Alexcor Limited, le mmušo e lego moswaradikabelo a le tee. Bongwadišo bja bong bja naga le ditokelo ka moka tše di sepelenanago le diminerale di fetišeditšwe go Alexcor ka 1995.
Eupša phetog e be e le moyeng. Dikgetho tša temokrasi tša ka 1994 di tlišitše pušetšo ye mpsha ya naga gomme ditšhaba tše di ntšhi tše di tšeetšwego naga di latile mmušo o moswa ka khwetšo ya ditefelo goba khwetšo. Ka go realo, molao wo moswa o fetisitšwe, o bitšwago ‘Mola wa Ditokelo tša Pušetšo ya Naga wa 1994’. Molao o wa Seka (swarela papadi) o dirile gore go kgonagale gore ditšhaba le batho bao ba dumelago gore ba tlošitšwe ka go hloka molao nageng ya bona go dira khwetšo ya naga “go fana ka pušetšo ya ditokelo tša naga bathong goba ditšhaba tše di tšeetšwego ditokelo ka morago ga 19 Phuphu 1913 ka lebaka la melao goba ditiro tša kgethollo ya semorafe”. Dikhwetšo tše 69000 mafelelong di ile tša dirwa go ralala le naga.

Translated by Lawrence Ndou