Nga ha Richtersveld

Vha u Zwima

©Roger de la Harpe
Nga 1957, he havha ho vhetshelwa ma coloured Richtersveld ho mbo ḓi vhewa mukaṋo ine ya vhonala huna luhura lune lwa gidima nga kha shango na masimu ane avha tsini na mulambo. Hezwi zwo mbo ḓi thivhela u tshimbila ha vhathu vha u zwima, zwa vha zwa u khakhisa matshilo avhathu.
Nga mulandu wa hezwi,shango ḽo salaho ḽa mbo ḓi fuleswa khaḽo, zwifuwo zwi si tsha kona u langea. Vhunzhi ha vhathu vha pfuluwa hune vha dzula hone, vha ya mimaini, mabulasini na zwikepeni u fasha khovhe na uya dzi ḓoroboni kule uri vha yo wana mushumo une vha ḓo tou hola. Zwino tshitshavha tsha Richtersveld tsha mbo ḓi litshwa lwa tshifhinga tshiṱuku.
Na namusi 10% ya vhathu vha Nama vha ri vhone ndi vhalisa nga maanḓa vhane vha vha vhahulwane, fhethu havho ha kale hu kha ḓi vha na vhathu, nahone zwazwino ndi vhathu vhahulwane vho salaho vhane vha tou ḓa vha tshi dalelwa nga vhana vhavho nga dzi holodei. Na ngauri ndi vhutshilo vhune ha konḓa u tshila ḓakani, vhalisa masimuni vha tshila nga maḓi maṱuku, ane aya vha na zwithu khao. Hezwi zwi tshikafhadza maṋo avho, zwine tshinwe tshifhinga zwa talusa vhathu vha Namaqualand.

Dzi Pfanelo na Zwine vha sa Zwifune

Nga hetsho tshifhinga ho vha huna Diamond nnzhi. Nga 1989,vha Alexander Bay Development Corporation ya tumbulwa uri i dzhie zwithu zwoṱhe, ha thoma u gwiwa’. Hezwi zwithu zwa vhuthu zwo vha zwo katela na vhuṋe ha shango u mona na tshisima tsha mulambo wa Orange na Diamond ya vhuḓi ine ya vha henefho.
Nga murahu ha minwaha miraru hezwi zwithu zwa mbo ḓi shandukiswa nga phalamende zwa mbo ḓi wela fhasi ha khammphani ine ya vhidziwa upfi Alexcor Limited, he muvhuso wa vha wone une wa vha na mukovhe. Madzina a shango na pfanelo zwoṱhe zwa mbo ḓi wela kha vha Alexcor nga1995.
Fhedzi tshanduko yo vha i muyani. Vha muvhuso nga murahu ha khetho nga 1994 vha ḓisa zwithu zwiswa zwa u vhuedzedzwa ha shango ha vha na u kwamiwa hunzhi ha tshitshavha nga muvhuso muswa.
Nga nḓila ha mbo ḓi phasa mulayo muswa une wa vhidziwa ‘Restitution of Land Rights Act of 1994’. Hezwi zwiito zwo ita uri zwi leluwe kha vhathu vhane vha khou pfa uri vhone avho ngo fariw zwavhuḓi kha u pfuluswa havho ‘uri hu kone u ḓiswa u vhuyedzedzwa ha pfanelo kha muthu kana tshitshavha havha na hedzi pfanelo nga 19 Fulwi 1913’ ho vha na mbilo dza mavu dzo no swika 69 000 u mona na shango.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe