Umshado kuMmango wema Tsonga

Inchubo Yekushadas

©Dr Peter Magubane

Kummango wesintfu wema Tsonga, kukhetsa umlingani wakho kwakungasiyo intfo lecondzile, njengoba lendlela yayilandzela imitsetfo. Bomzala bekucala bebangashadi; kutsembisana ngemntfwana bekungentiwa, kepha babe angakhona kusho emantfombatana kundvodzana yakhe. Lolokhetsako uvame kutfumela lowesifazane indandatho yetjani noma linyeva kukhombisa kutsi ufuna kumushada.

Umangabe lemizwa ifanana, lowesifazane utfumela lolomdvuna indandatho yetjani noma linyeva, kuvuma kutsi babenebudlelwane. Ngemuva kwekutsi lobabe walentfombatana avume ngalokusemtsetfweni ngalaba lababili, lobabe walomfana utfumela inkhomo ekhabo lontfombatana, levala lesivumelwano.

Nasekufikiwe kulesigaba, kukhuluma kabanti kuyenteka emkhatsini walabo labakhulumela yomibili lemindeni. Namuhla kusebenta ngemali noma lutfo ngenca yemndeni wakulentfombatana kuseseyintfo lebalulekile. Umshado wemaTsonga ungetulu kunebudlelwane phakatsi kwamunye.

Ucinisa budlelwane phakatsi kwemindeni, kutfwala tibusiso kanye netintfo lekumele utente letifaka kushona kwamunye walaba labashadile. Njengekutsi, makungenteka umfati ashone ngaphambi atale umntfwana, noma nakungenteka angabi nentalo, munye wetihlobo takhe uyaletfwa atomutalela bantfwana.

Uma umyeni wakhe ashona, tihlobo temyeni kumele banike umfelokati indvodza; umangabe asenentalo umnakabondvodza lomncane angamutsatsa abengumkakhe bese umutalela bantfwana, esikhundleni semnakabo losashona.

Umsebenti Wesintfu

©Dr Peter Magubane

Umsebenti wesintfu usentiwa ngemaTsonga lamaningi. Ekuhambeni kwentfombatana nayisuka ekhaya, kubakhona kubulala lokwentiwako, uvele atsatse imimoya yemndeni wakhe kanye nemadloti. Loku kulandzelwa 'kunikela ngaye' lomakoti kumndeni wakhe lomusha. Ngemuva kwesidlo lesikhulu semshado emtini walomakoti nemkhwenyana (ekhayalabo), lalababili batsatfwa ngekutsi sebashadile ngalokusemtsetfweni.

Ngekwesintfu lomakoti kumele alandzele kahle- imiyalo lecondzile yekutiphatsa kanye nekutitfoba ekhaya lakhe lelisha. Ngemuva kwemshado wakhe uhlala emtini wamaketala-wakhe, amosite lomake-tala wakhe ngemisebenti yawonkhe malanga nangekupheka kudla. Make-tala wakhe utomukhombisa ngendlela yalomndeni.

Kumele abuke imiyalo leminingi yekutiphatsa ku-babe-tala wakhe kanye nabomnaka babe-tala. Ubese uhamba ayohlala emtini wakhe ngemuva kwekutala umntfwana wakhe wekucala, kepha achubeke ngekusebentisa indzawo yekuphekela yamake-tala wakhe kuze kubengulapho umnakabo myeni wakhe lomncane ashada. Umkakhe ubese ungena atohlala namake-tala wakhe.

Ngesikhatsi make losemncane angina emtini wakhe nasendzaweni yakhe yekuphekela, yena, umyeni wakhe kanye nebantfwababo bakha indlu emtini wabo. Kahlekahle bahlala ekhaya lababe wemyeni wakhe, kepha nangabe lendvodza itsatsa labanye bafati kwakhiwa kwemuti wakhe bese kuyabaluleka.

Kwakentelwa lendvodzana kutsi ingakha eceleni kwe noma ikhulise umuti wababe wayo. Ekuhambeni kwesikhatsi loku kukhokha lilayini noma kwakheka kwesive noma umndeni, njengebantfwana labasha labangeteka ekuhlaleni. Budlelwane bemindeni bebuciniswa ngemshado, kusuka emishadweni leyenteka muva kwakubonelelwa bosisi labasebancane bebafati bekucala.

Umfati wekucala wendvodza angaphocelela ngesidzingo sendvodza salabanye bafati njengoba loku kutfutfukisa sigaba sakhe emmangweni phindze kusite kuhlukanisa umsebenti walomuti phakatsi kwebafati kanye nebantfwababo. Loku bekusho kutsi umndeni lomusha localwe endzaweni lesebentako nalenemalli, leyakhiwe ngemindeni leyehlukene, lapho khona ngamunye anesigaba lesitsite kanye nemsebenti wekufakela kulolokuhle.

Translated by Phindile Malotana