Ndila ya u Mala
Uya nga ha sialala ya maTsonga, u nanga muthu wa u tshila nae zwo vha zwi sa tou vha khagala, ngauri ho vha hu ndila ya vhathu vhahulwane ya u tshimbidza zwithu nga ndila. Vha zwala vha u thoma avha tei u malana, zwa u ṋangiwa ha nwana a tshe mutuku a zwi tendiwi, fhedzi khotsi uya kona u ṋangela vhana vhawe vha vhathannga musidzana.
Ane avha tshi khou tea u mala uya rumela muthu wawe rinngi ya hatsi kana ya mupfa, zwi tshi khou khwathisa vhushaka ha uri u khou toda u mumala, u rumela hezwi musi we a ṋanga o no tenda. Nga murahu ha musi khotsi a wa musidzana a tshi tenda vhushaka, vha ha muthanga vha ya rumela kholomo ha musidzana, zwine zwa kona u khwathisa thendelano.
Musi ho no swikiwa kha hetshi tshikhala, hu ya kona uvha na nyambedzano ho rumiwa vhaambeli vha muta. Na namusi hu kha di shumiwa nga zwine vha ha musadzi vha vha vha tshi khou toda zwone. Mbingano ya maTsonga ifhira vhushaka ha vhathu vhavhili fhedzi.
I khwathisa vhushaka vhukati ha mita mivhili, I tshi khou hwala maanda ane avha mahulwane u swika hu tshi lovha muthihi wavho. Sa tsumbo arali wa mufumakadzi a lovha asathu vha na nwana shaka lawe li fanela uda la mubebela vhana. Arali ha lovha wa muna shaka lawe li da kha musadzi wawe la mufha vhana. Arali atshi beba anga kha di tou maliwa na nga murathu wa munna wawe vha vha na mudi vha beba na vhana.
Mishumo ya Sialala
Mishumo ya sialala i kha di itwa nga vhunzhi ha ma Tsonga. Musi musidzana atshi khou tuwa hayani hawe, hu ya itwa tshithavhelo, akona u tuwa lwa mulayo kha muta wa hawe aya na vhadzimu vha hawe. Hezwi zwitevhela nga u fhiwa muselwa kha muta wa hawe muswa.
Nga murahu ha uvha na munyanya wa mbingano vha ya kona upfi vho malana. Uya nga ha sialala muselwa u fanela uvha na mikhwa na matshilele o teaho mudini wawe muswa. Nga murahu ha mbingano uya adzula na mazwale wawe, atshi khou thusa mazwale wawe na kha u bika zwothe zwine zwa vha zwi tshi khou toda u bikiwa.
Mazwale wawe vha do kona u mugudisa ndila kwayo ya mudini wavho. U fanela uvha na matshilele ane avha uri ndi a mikhwa kha mazwale wawe wa tshinna na vhakomana vhavho kana vharathu. Uya kona uya mudini wawe nga murahu ha u beba nwana wawe wa u thoma, a isa phanda na u bika hune mazwale wawe vha bikela hone u swikela murathu wa munna wawe atshi mala vhoo. Mufumakadzi wawe u do kona uya u dzula na mazwale wawe.
Musi mme mutuku ono pfulutshela kha mudi wawe atshi vho kona na u bika tshitangani tshawe, ene na munna wawe na nwana vha ya kona uvha na bulege yavho mudini. Uya kona uya u dzula mudini wa khotsiawe, fhedzi musi munna wawe atshi do dovha a mala vhanwe vhafumakdzi mudi uya kona u hula a tea u tou vha na mudi wawe.
Ndila ya khwine ho vha uri wa munna a fhate mudi wawe tsini na mudi wa khotsiawe. Zwi tshi ya zwi tshi ya vha ya vha vho diitela tshitshavha tshavho vha kona uvha vha tshi khou sika mirafho uya nga mirafho zwo thoma henefho. Vhushaka vhunzhi ho vha hu tshi khwathiswa nga mbingano, ngauri kale ho vha hu tshi kona na u maliwa vharathu vha vha mufumakadzi muhulwane.
Kana mufumakadzi muhulwane uya kona u di nangela vhafumakadzi vhane vha do vha vha munna wawe u itela uri akone u wana vhathu vhane vha do muthaḓula kha mishumo, zwine zwa vha zwi tshi khou amba uri ndi hone u hula ha mudi, ine ya vha yo itwa i tshi khou bva kha mita ine yavha yo fhambana, hune muthu munwe na munwe uya vha na vhuimo hawe, zwine zwothe zwo tanganiswa kha zwivhuya.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe