Rendzo ro Tekana
Hi ndzhavuko wa Vatsonga, ku hlawula Ntombi aswingari ntirho wo olova, hikuva aku fanele ku landzeleriwa mdlela yokarhi ya milawu leyi vekiweke. Wo sungula va khazi avanga teki; ku tshembisana ku tekana aswinga endliwi, kambe tatana a langhela jaha rakwe ntombi. Jaha rita rhumela Ntombi leyi rhingi ya mabyasi kumbe mutwa ku kombisa leswaku a tsakela kun’wi teka.
Loko Ntombi nayona yiyima naku tekiwa hi jaha leri, nayona yita rhumela rhingi ya byasi kumbe mutwa kukombeta leswaku ya pfumela. Endzhaku kaloko tata wa nhwana a pfumerile leswaku vanga tekana, tata wa jaha ata rhumela ndyangu lowu homu, leyi ayi tiyisisa ntwanano. Loko xiteji lexi xifikeleriwile, ku burisana kuya emahlweni akutava kona exikarhi ka tintsumi leti yimelaka mindyangu leyi mbirhi. Namuntlha ku tiva mali yo lovola leyi faneleke kuya hakeriwa ekaya ka ntobmi swastika swinene.
Vukati bya Xitsonga byi tlula vuxaka exikarhi ka vanhu vambirhi. Byi tiyisisa vuxaka exikarhi ka mindyangu yimbirhi, ku rhwariwe minkateko na timfanel leti hundzaka ku lova ka un’wana wa vatekani. Xikombiso, loko nsati o lova angase kuma nwana kumbe anga tswali, ku tekiwa xaka ra yena leswaku ata n’wi tswalela vana. Loko nuna a lov, xaka ra yena hiyena anga ta sala a teka wansati loyi; loko aha kota kutswala vana, ndzisani ya nuna wa yena hi yena an’wi tekaka a endla nsati kutani vatswala vana, hiku yimela boti wayena loyi anga lova.
Ntirho wa Ndzhavuko
Mintirho ya ndzhavuko yaha endliwa hi Vatsonga votala. Loko n’wana wa nhwenyani a huma ekaya, ku dlayiwa xifuwo, laha a lelaka ndyangu wakwe xikan’we na mimoya ya valehansi. Leswi swi landzeriwa hiku nyikeriwa ka makoti eka ndyangu wakwe lowuntshwa, Endzhaku ka kutlangela emutini wakava nuna, vatekani lava vatekiwa vatekanile ximfumo. Hi xintu makoti (n’wingi) u fanele kuva a landzelela milawu yokarhi ya matikhomelo eka kaya rayena lerintshwa.
Endzhaku ka vukati bya yena uta tshama na mhani n’wingi wayena eka muti wa vona, laha angatava pfuna hi mintirho ya masiku hinkwawo kukatsa naku sweka swakudya. Mhani n’wingi vatan’wi letela eka milawu yale mutini kumbe ya ndyangu. U fanele kuva a landzelela milawu ya matikhomelo eka n’wingi wa xinuna na vamakwavo wa nuna wa yena.
Hi xitalo uta rhurhela eka yindlu yayena loko a tswarile n’wana wa yena wosungula, kambe wahata tama a tirhisa xa mhani n’wingi kufikela loko ntsongwani ya nuna wa yena wa xinuna nayena a teka nsati. Kutani nsati wayena uta rhurhela emutini kuta hlayisa mhani n’wingi. Loko manana lontshwa a rhurherile eka muti wa yena laha angina xitanga xa yena xo swekela kona, yena, nuna wa yena na n’wana va hundzuka nyandza va aka muti.
Ekusunguleni ava tshama eka muti wa tata wa nuna wayena, kambe loko nuna wa yena o teka vavasati van’wana aswivula leswaku u fanele kuva a huma muti. Maendlelo yantolovelo akuri kuva nwana wa jaha a aka kwala tlhelo ka muti wa tata wayena kumbe a kurisa muti wa tata wayena. Endzhaku ka nkarhi leswi swiendle leswaku rixaka rin’we rihetelela ritshama endzhawini yin’we, loko ndyangu wuya wukula.
Vuxaka bya mindyangu abyi kurisiwa hi vukati, tani hileswi loko wanuna a lava ku teka nsati wun’wana aya teka ndzisani ya nsati loyi angana yena. Nsati wosungula wa wanuna loyi ata koxa leswaku loko nuna wa yena a lava kuya teka nsati wun’wana tani hi leswi aswi kurisa xiyimo xa yena eka vaaki xikan’we naku nwi hungutela mintirho ya muti leyi ayi averiwa exikarhi ka vavasati va laha mutini xikan’we na vana va vona.
Leswi aswi vula leswaku muti lowukulu hi loko wu sungurile lowu awu kota kuti hlayisa, wuri na swirho swohambana hambana swa ndyangu, laha munhu un’wana na un’wana ari na xiyimo xokarhi kukatsa na vutihlamuleri byo hoxa xandla eka ku aka.
Translated by Ike Ngobeni