Imphilo yeBasotho yase Makhaya

Litiko Letidlu Temalunga

©Dr Peter Magubane

Ngetikhatsi takucala imphilo yemihlangemihla yeBasotho yayilandzela luhlelo lolutsite, ngemehluko lomkhulu wekusebenta lobekwe ngemnyaka kanye nebulili. Lusuku lalicala nakuphuma lilanga, ngesikhatsi umndeni uvuka. Kusuka kwemumbila umelela emabele ngekuba kudla lokucinile, sidlo sasekuseni kwakuyindengane ngemasi noma lubisi lolubilisiwe ne, nyama, lejwayelwe.

Emalunga etindlu abevame kudla kanyekanye endlini lenkhulu noma, ngetikatsi tasekuseni nakunelilanga, ebaleni. Ngesikhatsi nakukhona tivakashi, emadvodza bekadla kucala bese bomake kanye nebantfwana badla muva/ekugcineni. Ngemlandvo, emadvodza eBasotho bekadla elekhotla lapho khona bafati bawo bebema khona.

Lamadvodza bekahlanganela kule lekhotla kwentela kusebenta ngelicala, noma ngekusita ngekulungisa/kwehlisa umsindvo lobowuletfwe esikhulwini noma kulophetse; noma bebakhuluma ngetinkinga letikhona. Labo beticelo letibalulekile, njengalabenta timbita, titfunywa kanye nalabakha-emabhasikidi, bebacitsa sikhatsi balungiselela lwati lwabo kanye nekucokelela tinongo kanye netintfo letiphilako.

Sikhatsi sabo lesiningi bebasicitsa ekuphileni kwetilwane tekufuywa; ngesikhatsi kwetfulwa kulima ngetinkhomo tematrogo lokusuka eEurope lamadvodza atsatsa umsebenti wekulima ngetinkhomo, umsebenti lobowukadze ungumsebenti phambilini wabomake lebebasebentisa tindvuku nabagubha kanye nemakhuba, nomanje kwakumadvodza lebekalungisa lendzawo lensha yemahlatsi kwentela kusebentisa lamasimu.

Ngalokuphelele, umsebenti wemadvodza wawungakahlangahlangani futsi bekakhululekile ngaphandle kwetikhatsi tekubophela tinkhomo. Umsebenti wabomake, lowawuhluka ngekuhamba kwesikhatsi nendlela, wawesindza kunalowo wemadvodza. Bebatsanyela phindze bahlobise emakhaya, balungise sidlo sasekuseni, bakhelele emanti, phindze bahlakule lukhula bese bavuna lokulinyiwe.

Loku bekungabagcina ensimini sikhatsi lesidze ngaphambi kushone lilanga kuze kubesekuphumeni kwelilanga. Kugaya ummbila bekuvame kwentiwa bantfwana bemantfombatana lesekamadzala. Ngetikhatsi letithulile, bomake bebavame kugcina emakhaya abo, baplasitela emabondza kanye nesiyilo ngeludzaka, babiyisele imihlanga leseyiphukile kubofenisi kanye nekwenta leminye imisebenti. Sonkhe sikhatsi lesincane lebebanaso bebavame kusicitsa ngekuvakashela bangani babo netihlobo.

Kusuka esikhatsini lesiphansi bantfwana bebanikwa imisebenti letsite labatoyenta ngelilanga. Bafana bebelusa timbuti temndeni na, ngesikhatsi babadzala, bebalusa tinkhomo. Emantfombatane bewasita bomake bawo ngekwenta imisebenti yasekhaya.

Translated by Phindile Malotana