Vutomi Byale Makaya bya Vasotho

Nhlangano Wa Swirho Swalekaya

©Dr Peter Magubane

Eka minkarhi yakhale vutomi bya siku na siku bya Vasotho byi landzelela maendlelo yokarhi, laha kungana ku avana ka mintirho kuya hi malembe na rimbewu. Siku risungula loko dyambu rixa, loko ndyangu wupfuka. Tani hileswi mavele yanga teka ndzhawu ya sorghum tani hiswakudya swa siku na siku, swakudya swa ntolovelo swa namixo kuva kuri vuswa na masi lawa yanga virisiwa kumbe yo dzunga naswona, minkarhi yinwana, na nyama.

Swirho swa ndyangu switala kudya endzhawini yin’we endlwini yin’we, kumbe eka mixo lowunga tlhavela hi dyambu, e ndyangu. Loko kurina vayeni, vavanuna vadya kusungula kutani ku landzela vavasati kuhetelela vana lavangata dya leswinga sala. Kuya hi matimu, vavanuna va Vasotho vadyela e lekhotla laha vavasati vavona vava yimelaka kona.

Vavanuna va hlengeletana e lekhotla kuva va hoxa xandla eka kutengiwa ka milandzu, kumbe vapfuneta ku ololoxa swiphiqo leswitisiweke eka hosi kumbe ndhuna; kumbe vaburisana hi timhaka leti humelelaka. Lava vangana mintirho yohlawuleka, xikombiso tin’anga, tin’anga xikan’we nava endli va swirhundzu, va teka nkarhi varikarhi va endla mintirho yavona xikan’we naku lava swo endla leswi vaswi endlaka.

Nkarhi wavona wotala wutirhisiwa eka rihanyo ra swifuwo; loko kuta tisiwa ti puluhu kusuka e Europe vavanuna vateke vutihlamuleri byaku rima, ntirho lowu khale awu endliwa hi vavasati laha ava rima hiku tirhisa swikomu swa mavoko, hambi leswi akuri vavanuna lava ava basisa tindzhawu tintshwa ta masimu.

Eka hinkwaswo, ntirho wa vavanuna awunga tiki ngopfu naswona awu endliwa onge vohungasa handle ka himinkarhi yaku yiva tihomu. Mintirho ya vavasati, leyi ayi hambana kuya hitinguva na xiyimo, akuri leyi ayi karhalisa swinene kutlula ya vavanuna. Ava kukula rivala naku basisa makaya, va lulamisa swakudya swa nimixo, vaya ka mati kutani vahlakula masimu laha kunga byariwa swimilani.

Leswi aswi endla leswaku vatshama emasin’wini kusukela loko dyambu ringase huma kufikela loko riya tlomuta. Ku kandza mavele aswitala ku endliwa hi vana va vanhwenyani lavanga kula. Himinkarhi leyinga hola, vavasati avatala kuva vari eku tirheni emitini ya vona, laha ava phama maguva na ku rhidela rivala hi misava, vacinca timhandzi letinga tshoveka e darateni xikan’we naku endla mintirho yin’wana.

Nkarhi wantsko lowuntsongo avari na wona ava vhakela vanghana na maxaka. Kusukela vahari vantsongo vana ava nyikiwa mintirho kuyi endla hi siku. Vafana ava risa timbuti ta laha mutini, loko vakurile nyana varisa tihomu. Vana va vanhwenyani ava pfuneta vamhani wa vona hi mintirho yale kaya.

Translated by Ike Ngobeni