Shaka Zulu
Ka 1787 Senzangakhona, kgoši ya lesogana ya Mozulu (yeo e hweditšego leina la yona go tšwa go bomorwao ba Malandela wa go tshewenya), o bile tate wa mošemane ka ntle ga lenyalo, Shaka. Ka morago ga go šoma mengwaga ye mmalwa mo mmušong wa Dingiswayo, moo a ilego a atlega ka tacti bjalo ka tekšene ya sešole, Shaka o ile a ba kgoši ya MaZulu ka morago ga lehu la tatagwe.
Ka nako yeo sehlopha sa Mazulu se be se le se sennyane sa go ba le batho ba go lekana 1 500, moo Shaka a bego a ikemišeditše go aga moraloki mo tlhabollong ya sepolotiki sa subcontinent. Go tšwa go banna bao ba šomago bao a ilego a kgona go ba kopana magareng ga Zulu, o ile a hloma peu ya sesolo, yeo ka morago ga mengwaga ye 12, a ilego a kgona a kgona go kaone go e hloma sehlopha sa go lwantšha gomme mafelelong se ile se sa akaretša dihlopha tša boagišane tšeo di ikemego. Ka go dira bjalo, o fetotšwe mmušo wa gagwe wo monnyane go ba setšhaba sa MaZulu.
Ka 1828 Shaka o ile a bolawa gabohloko ka bi buti ba gagwe, Dingane le Mhlangana. Ka morago ga ntwa magrenf ga bobuti kgahlenong le bathekgi ba bona, Dingane hweditše seatla gomme a kgona go etapele mmušo wa MaZulu. Dingane o be a se na bohlale bja sešole bja Shaka le bokgoni bja boetapele bjoo nyakegago go swara mmušo mmogo, ka fao mmušo wo mogolo wo Shaka a wo hlomilego o ile wa thoma go wa. Dikgoši tša marabele di ile tša sepela gomme Dingane o be a se na bokgoni bja go ba gapaletša go bowa.
Dingane
Bafaladi ba bathobašweu ba ile ba thoma go goroga go Natal ya bokoloniale ka palo ya godimo, gomme e be ba oketša dithulano tše mpsha go dinako tšeo tša mathata. Dithaba tše tala di bonwe ke batho Voortrekkers (ba befetša balemi ba bašweu bao ba bego ba fihla go tšwa Kapa-Bohlabela) bjalo ka Eldorado ye mpsha ya bona, gomme ba dirile tšhišinyo le Dingane ka ga naga yeo ba ka kgonago go dula le go hloma dipolasa tša bona.
Kgoši ya Mazulu e be e tšhoga gore go tla ba le mathata ao a tla mo tlošago go setulong sa gagwe gomme o ile a ba le Piet Retief, moemedi wa Voortrekker yo a tlilego go rerišana le yena, gomme bagwera ba gagwe ba mmolaya. Go feta fao o rometše le mašole a gagwe go yo bolaya basadi le bana le banna bao ba hlokometšego dikampa tša Voortrekker kgole le Bloukrans, kgauswi le Estcourt ya selehono. Bao ba phologilego ba dumelane le Modimo, go dira tefetšo ya mahu a bona le go aga kereke ka hlompha ge ba ka fenya mo ntweng kgahlanong le Mazulu. Ka 16 Desemere 1838 mo dipankeng tša noka ya Ncome, yeo e boitefeletšo Noka ya Madi, tefetšo e be e le šoro ebile go na le madi. Bahlabani ba go feta 3 000 ba MaZulu ba ile ba bolawa mo ntweng, mola moetapele wa Voortrekker e le yena fela a hweditšego mogobalo wo monnyane.
Phenyo e be inyatšišae gomme kokwane ya maatla a Dingane a be kwele bohloko kudu. Le ge go le bjalo, Sešole sa gagwe mafelelong se ile sa fenywa ge Mpande, buti wa Dingane, yo a bego a na le batelatedi le sešole se maatla, ba ile ba mo hlasele mo mmotong wa Maqongqokgau le mollwaneng wa Swaziland.
Dingane, bjalo ka mofaladi wa kgoši le balatedi ba mmalwa, o ile a leka go tšhabela go ya Swaziland efela ba ile ba mmolaya pele ga ge a fihla moo. Mpande, Mampudi wa kgoši ya Mazulu, o ile a tšea setulo sa Dingane gomme a laola mmušo wa MaZulu go tšwa go 1840 go fihlela ka lehu la gagwe ka 1872. Dingane o be a bona Mpande bjalo ka motho wa go hloka kotsi le wa lešilo, ka fao o ile a šireletšwa ge Dingane a tlošwa go dihlaselo tša bana ba thari bakeng sa setulo sa bokgoši. Le ge go le bjalo, o laeditša go ba molatedi wo bohlale yo a lego gare sepolotiki gape a ditšweletša tlhompho go baagišane Kolony ya Natal ya Borwa bja Noka ya Thukela, mola a setše a taolo le potego ya balatedi ba gagwe go noka ya Leboa.
Ka morago ga lehu la Dingane, morwa wa gagwe, Cetshwayo o ile a ba kgoši e mpsha ka 1872. E be e le monna yo maatla yo a bušeditšwe bontši bja mašole, ao Shaka, a tšweleditšego mengwaga ye 50 ya pele; ka se tlile le ka SeZulu resurgence ya boikgantšho le maikutlo a. E iphago maatla wa setšhaba sa Mazulu militant Leboa la thukela thomile go romela tremors ka mašela ao a bokoloniale Natal.
Queen Victoria bahlankedi ba moemedi wa go ya go ile ba Afrika, Seisimane go tšwa Kapa a ile Cairo. Sezulu maatla a bonwa bjalo ka tšhošetšo ye kgolo go pono ye, le ntwa magareng ga England le Sezulu ile a direga. E thomile ka morago ga ge go ka se kgonagale ultimatum filwego ke batho ba Brithane go Zulu o šetšwe.
Thulano ya mathomo ye kgolo e be e le ka 21 Isandlwana ka Janaware 1879 ge Zulu inflicted se fenya ya sešole ba ka histori ya bokoloniale. Ntwa ya go ile ka Ulundi 4 July ya ngwaga, ge Cetshwayo sešole ka moemedi wa ondini razed go be le swanetše go routed gagwe.
Taolo ye Mpsha ya MaZulu
Ofisi ya bakoloni ba tšere taolo ya lefelo la MaZulu gomme ba ile ba tšea sephetho sa go fokotša maatla a ka ntlong ya bokgoši ka go arola maatla a sepolotiki magareng ga makgatlho ya taolo ye 13yeo e ikemego. Se se ile sa tliša ntwa, nako ya ntwa e ile ya tšwela gomme go ile gwa ba le tseno ya taolo ya bokoloniale bja Natal mo mmušong le mo taolong ya merero ya Mazulu.
Go tla ga Yunione ka 1910 le taolo ya bathošweu mo Afrika Borwa, maatla a bathošweu a ile a tsenelela gomme kgoši ya Mazulu e ile ya ba le tshepo ya go tuma e tšwela pele. Maemo a morwa wa Cetshwayo, Dinuzulu, le setlogolo sa gagwe, Solomon a ile a fokotšwa go kgoši ye nnyane, o ile a fiwa taolo ye nnyane go lefelong le lennyane la mmušo wa MaZulu.
E be e le fela ka 1950s ge mmušo wa bosetšhaba e thwalwa morwa wo mogolo wa Kgoši Cetshwayo, Cyprian bjalo ka kgoši ya Mazulu. Le ge go le bjalo, maatla a kgoši ke tšhupo. Ka fao, o swara selepe se kgethegilego (inhlendla) mo mmušong wo bohlokwa, gomme o swara marapo ditiro tše bohlokwa, magareng a tšona ke moletlo wa dihlaka wa ngwaga, wo tsebišitšwego ka 1984.
Translated by Lebogang Sewela