Temothuo ya Dipudi tša Setlogo ka Aforika Borwa

©IVG
Dipudi di be di le magareng ga diphoofolo tša mathomo go dirwa tša ka gae ke motho ka lebaka la tšweletšo ya nama, maswi, matlalo le tlhale. Dipudi tša setlogo di fihlile ka Aforika Borwa ka morago ga karolo ya Mengwaga ya Tšhipi le merafe ye e hudugago gomme di hwetšwa ka dikarolong tša go fapafapana moo dihlopha tša merafe di dutšego gona. Tebelelego ya kakaretšo ya dipudi e thekga dithuto tša gore di hlolegilego ka ditikologong tša go fapana.
Ditswadiše tše tša pudi di akaretša:
Mohuta wa Dipudi tša Nguni (Mbuzi) - ya mebala ye mentšhi le ditsebe tša go lepelela
Mathosa a ka Kapa Bohlabela – ya mebala ye mentšhi ya ditsebe tša go emelela
Kapa Leboa – ya ditsebe tša go emelela le go ripiwa
Mohuta wa Kunene (Kaokoland) – ya mebala ye mentšhi le ditsebe tša go emelela
Pudi ya setlogo gape e tsebjago bjalo ka 'Pudi ya Nageng ya Setlogo’ e ngwadišitšwe semmušo bjalo ka tswadišo ka 2006 gomme le lekgotla la thuo la hwetšwa. Pudi ya setlogo e tswadišitšwe ka go šoma gabotse. Di swana le phalafala ka maoto a matelele, ka fao di sepela bonolo gomme di sepela dibaka tše di telele, e ka ba go ya go fula goba ja mehlare ka mehutahuta ya dibjalo.
Di ka ja mehlare (±60%) goba go fula (±40%) ka mehutahuta ya bophara ya dibjalo, mehlare ye mennyane le bjang, gomme di na le bokgoni bja go kgetha ga dijo tša boleng bja godimo mo nakong ye nnyane, gomme di ka hwetša phepo go tšwa furung ya polagare ya boleng. Di na le letlalo le koto kudu leo le lego botse le mmalafaditšwego ka kakaretšo, ka mmala wo botse ka dikarolong tše di lego kotsing (hlogo, ditsebe, nko, sehuba, ka morago le maoto a fasana), go di šireletša letšatšing.

Mehola ya Dipudi tša Setlogo

©Marinda Louw
Dinyakišišo di hweditše gore dipudi tša setlogo di kotsing ye nnyane malwetšing a tšwago kgofeng (go swana le bolwetši bja phišo), di na le kgotlelelo kudu ya phelakadingwe gomme di kgona go lwantšha komelelo go feta dipudi tša nama le maswi. Se se fokotša ditshenyegelo mabapi le tlhokomelo ya tšona. Bontši bja dipudi tša setlogo di godiša ulu marega, yeo di e fokotšago ka sehla sa selemo. Dipudi tša setlogo di nnone kudu go tšwa banyaneng, di na le sehla se se telele gomme di tšweletša ngwaga ngwaga ka moka.
Dipudi tša setlogo di tšweleditše maemo a godimo kudu a makhura a maswi le proteine go feta dipudi tša Saanen, eupša tšweletšo ya maswi ka dipuding tša setlogo, le ge go le bjalo, ke ye fase kudu. Dinako tša šweletšo ya maswi ka ditshading tša tšona ke tše kopana, mo go sa lekanelago dinyakwa tša bana ba bona. Se ke sa go fapana le Saanen le dipudi tša setlogo tša Saanen X tswadišo putla yeo e tšweletšago palo ye kgolo ya maswi a go ya go ile ya tšweletšo ya maswi go tšwa ditshading ya go feta dikgwedi tše 9 goba 10.
Kgetho ya hlokomelo le tšwadišo go tšwa dipuding tša setlogo e tlišitše poelo ka ditswadišong tša dipudi tše kgolo tša nama ka Aforika Borwa pudi ya Leburu, pudi Ye khubedu ya Kalahari, le pudi ya Savannah.

Dipalopalo tša Motheo Dipudi tša Setlogo

©Marinda Louw
Dipudi tša setlogo di na lepalogare ya go ima ga dikgwedi tše hlano – go fihla matšatši a 150 – gomme e tla tswala go ye tee goba bana ba babedi ba mafahla ba go ba le boima bja 2.5 kg. Bana ba tla tshwešwa ka 12 - 15 kg. Se se ka dikgwedi tše 3 go ya go 3.5 go tša bana ba dipoo gomme 3.5 – 4 ya dikgwedi baneng ba ditshadi, le ge go le bjalo balemirui ba bangwe ba ka Kapa Bohlabela ba tshweša dikapater (dipoo tše fagotšwego) dikgweding tša 5.
Tshadi ya go gola ka botlalo e tla ba le boima bja 35 - 40 kg. E tla ba e loketše go geola ka dikgwedi tše senyane. Poo ya go gola ka botlalo e tla ba le boima bja 45 - 50 kg.
Nako ya maleba ya poo go ya tshadi ke kamano e ka bago pudi ye 1 ya poo go dipudi tša ditshadi tše 20.
Dihla tše kgolo tša go tswala ke ka Moranang go fihla ka Phupu goba Lewedo go ya go Manthole.
Pudi ya setlogo e na le palogare ya bophelo ka moka bja mengwaga ye 10 - 12.

Ditšweletšwa tša Dipudi tša Setlogo

©Marinda Louw
Nama ya pudi (chevon le cabrito) – ke ya go mama le mohlodi o botse gomme e fase ka se kholesterolo.
Dithoto tša tswadišo - dipudi tša go tšwa mafelong a fišago (moo bolwetši bja go tla ka kgofa bo hwetšwago gona) di kgonago go lwantšha bolwetši bjo. Mafelo a go fiša a hwetšwa ke bontšhi bja Borwa bja Aforika, eupša malwetši ga a gona go ka Leganateng la Kalahari la go oma le mafelong a go oma a ka lebopong a Namibia le Aforika Borwa.
Matlalo – di ka tšweletša mehutahuta ya diphatone tša mmala ya go dira ‘moriri’ dilo tša mokgopha.
Mokgopha wa boleng – leo le se nago mabala a go lomiwa ke dikgofa.
Maswi - a šomišwa ka malapeng a mantšhi gomme a ka šongwa go dira tše dingwe tša maswi go swana le ditšweletšwa tša maswi tša go swana le tšese.
Ulu - ulu ke moriri o mo sesane wa go tšweletšwa nakong ya marega. Tšweletšo ya ulu e swanela ka tšweletšong ya temothuo fao balemi ba nago le hlakano ye kgomano ye kgauswi le diruiwa, go tseba maemo a maleba a go lahla a diragalago le gore di kamiwa neng.

Translated by Lawrence Ndou