Nontšho ya mafulo e bohlokwa, bobedi ka kgatong ya pšalo le gape ka morago go o tšwetša pele mafulo. Nepo ya nontšho ya mafulo ke go kgonthiša gore phulo e na le phepo ye e nyakegago go tšweletša diphoofolo le go tšweletša sedirišwa se se omilego go fepa diruiwa.
Go ya ka melawana ya agroecology, phepo ya mabu e bohlokwa go feta phepo ya dibjalo. Ka fao, ntlha ya mathomo go ya ka lenaneo la nontšho e swanetše go ba nyakišišo ye e nepagetšego ya mabu go kgonthiša ditšweletši tša mabu le ditlhaelo tsa phepo goba go fetišiša.
pH ya Mabu le Go ba Gona ga Phepo
Kelo ya pH e tloga go tšwa go 0 go ya go 14 le pH ya 7 bjalo ka ntlha ya boema gareng. Ka fase ga pH ya 7 ke ya esiti gomme pH ya ka godimo ga 7 ke alkali.
Maikemišetšo a magolo ka go lokiša ga pH ya mabu ke go lokiša boesiti bja mabu bjalo ka go kgatha tema ka pH ka go ba gona ga phepo ya mabu.
Go oketša kalaka ya temothuo phepo ya sebjalo ye nyakegago ya go swana le kalasiamo le maknisiamo, e ka fokotša maemo a mpholo wa aluminiamo le go oketša go ba gona ga foseforo (P) ka mabung.
Mo mebung ya esiti ya pH ya ka fase ga 6, go ba gona ga naetrotšene ya sebjalo e ya nanya. Gape, go ba gona ga mankanese ya phepo ye nnyane (Mn), tšhipi (Fe), koporo (Cu), zinki (Zn) le boron (B) e na le go fokotšega ge pH ya mabu e oketšega – ge mabu a e ba alkaline.
Mabjang le diphotlwa di fapanego ka kgotlelelo ya tšona ya pH ya mabu. Bjang bo ka kgotlelela pH ya fase, le ge e le gore go na le go hlaela ga kalasiamo (Ca) goba maknisiamo (Mg), tirišo ya kalaka ya mabu e a nyakega.
Dinawa di nyaka mabu a esiti ye e lekanetšego go ya go bogareng go tšweletša poelo ye botse, le tšweletšo ya twatši ya Rhizobium, tšeo di lego bohlokwa go tshepedišo ya go lokiša naetrotšene ya diphotlwa ka mabung. Kalaka ya temothuo e ka fapana gare ga kalaka goba dolomaete gomme e tla laolwa ke maemo a tlhaelelo.
pH ya mmu go fokotšega (acidify) ge menontšha e lego ka fase ga amnium e šomišwago goba ge sephesente se segolo sa dinawa di bjalwa.
Fosforo
Dinyakwa tša fosforo mo diphulong tša mabjang gantšhi di nyaditšwe le ge e le gore mafulo a bjang a ka phela ka maemo a ka fase a fosforo, poelo ya phulo e tla ba ka fase ga kgonagalo.
Ka lebaka la kamano magareng ga naetrotšene le fosforo, fosforo e ba ye bohlokwa bo feta ge naetrotšene e dirišwa ka phulong. Fosforo (P) e bohlokwa kudu mabapi le tšweletšo ye e atlegilego ya dinawa kudukudu mafulo a lesereng a nošetšwago. Go fa mohlala, ditlabere gantšhi di gola ka mafelong a pula ya godimo, moo P le ditirišo tša kalaka ya temothuo gantšhi di nyakegago.
Potasiamo
Ge phulo e fudiwa, potasiamo (K) e e ka bago 90% e tšewa go ya godimo ke diruiwa tše di fulago e bušetšwa mabung ka mmutele le moroto. Le ge go le bjalo, ge e le gore mafulo a segwa ka mehla ka lebaka la furu goba furukepelwa, potasiamo e a tlošwa. Go fa mohlala, 10 kg ya potasiamo e tlošitšwego ka tone ye nngwe le ye nngwe ya bjang bja lerato bjo bo lelago (Eragrostics curvula) bja go bunwa. Tiišetša maemo a nepagetšego a potasiamo mabung ka tiragatšo ya ngwaga ka ngwaga.
Naetrotšene
Naetrotšene (N) e bohlokwa tšweletšong ye e atlegilego ya bjang. Ka lenaneong le lengwe le lengwe la nontšho, go swanetše go be le tekatekano magareng ga naetrotšene le phepo ya go swana le fosforo le potasiamo, maemo a swanetše go amantšhwa go monola le mehuta ya phulo. Naetrotšene e ka dirišwa go fihla go dinako tše di selelago le makgetlo a tirišo di tla laolwa ke mehuta ya phulo, tšweletšo, botelele bja sehla sa go mela, maemo a boso le fao mohlape o robalago. Mafulo a melago ka selemo a šomiša naetrotšene ka moo go kgontšhago mathomong a sehla sa go mela gomme go ka ba mohola go khupetša godimo ka gona.
Diphotlwa le dinoko tša Rhizobium tšeo di tšweleditšwego botse ga di hloke naetrotšene. Ge e ka ba nawa ye mpšha e fetogela go boserolane, se se ka ra gore twatši ya Rhizobium ga e eso e thome go lokiša naetrotšene go tšwa moyeng goba sebjalo se ka ba se fokola go tšwa go hlaelo ya naetrotšene. Go khupetsa bogodimo bja naetrotšene go ka rarolla bothata bjo.
Ditlabakelo tša Tatedišo
Tlhaelelo ya dikarolo tša tatedišo betla molybdenum (Mo) e ka thibela tšweletšo ye kaonekaone ya dinawa gabonolo, eupša di ka fokotšwa gabonolo. Tekommu le keletšo go tšwa go moeletši wa tša temothuo e a šišinywa.
Ela hloko: Tshedimošo ke ya thuto le tshedimošo fela gomme ga e a swanela go hlathollwa bjalo ka keletšo ya monontšha. Go hwetša tshedimošo ka botlalo ka ga phepo ya mabu a gago le nontšho ya mafulo ikgokaganye le mothekeniki wa temothuo goba morekiši.
Translated by Lawrence Ndou