Ukuhleleka Kwezehlalakuhle YabaSotho

© Dr Peter Magubane

Ukuhlukana Kwenanazelo Zamasiko

Kunesikhathi lapha abeSotho bakaMoshoeshoe, kade babumbene ngokwamasiko kanye nezepolotiki. Kodwana ukuhlukana kwezamasiko okuya ngokobana basibongo siphi nanyana kobana bahlobene njani, kwathoma ukubonakala lokha nakwakhiwa isitjhaba begodu kusaragela phambili nanamhlanjesi.

Ukuhlukana kwendlela zokubusa ( iimfunda, nemfundana,amawadi kanye namakresti, ekhabe urhulumende weBrithani akatelela kobana zisetjenziswe e-Basutuland,kusasetjenziswa nanje, nanyana kusenziwa eLesotho kwaphela. Boke abeSotho bawela ngaphasi kwekoro ethize, ukuhlukaniswa kwabo, ngamalunga wekoro yinye ebahlobanisa nesilwane esithize nanyana uzimabo othize. Ubuhlobo buyavikelana, umuntu.

Ngamunye onesinanazelo sakayise njalonjalo. Abomma abangakatjhadi, banikeza abentwababo isibongo kanye nesinanazelo sabo ngaphandle kwalokha uyise lomntwana nakavumako kobana ungubaba lomntwana loyo.

Amakreste wabeBasotho

©Roger de la Harpe

Ngokuya ngokwakamakekere waBasotho, abantu bokuthoma babuya enarheni ebizwa kobana seNtsuanatsatsi.Bakhamba ngenqhema ezatjhuguluka zabazimbongo (liboko), isbongo ngasinye sakhethwa njengesilwane esinguzimu obagadako.

Islwane ekhabe sigade isibongo sakaMoshoeshoe, ukwenza isibonelo, gade kuyingwenya. Islwanesi gade sibonwa njengeslwane esiqwengileko, sibonwa njengozimu, nanyana into engabonwako,begodu bekutlhogeka kobana ibizwe beyisatjwe.

Ikreste lakwaMotse khabe kungilo elibusako. Inomboro yabahlali bemotse gade ihlukahluka ukusukela kwabasumi ukuya kwebamakhulukhulu. Abantu abanengi abadala ekhabe bahlala khona, gade bahlobene, kodwana amadoda wembongo eezihlukahlukeneko gade ahlala nawo eMotse. Kade, izindlu gade zakhiwe ngedaka, zafulelwa ngotjani, zapleyisterwa emafreyimini wengodo yemithi emincani.

Ku-century eyadlulako, ukufika kwamamitjinari, izindlu ezakhiwe ngamatje zafulelwa ngotjani zathoma ukuthandwa. Gade zirondo zinelawu linye nanyana ambalwa. Lokha amatje nakangekho, izindlu gade zakhiwa ngentina zedaka, zirhatjiswe ngamatje amancani ananyathiselwe ebodeni, nanyana zipleyisteriwe ngedaka.

Namhlanje abeSotho abanengi bakha izindlu ezinencenye ezine bafulele ngamasenke. Izindlu ezakhiwe nagmasenke koke zitholakala emadorobheni weLesotho kanye ne-Free State.

Amakreste amanengi amadala weBasotho gade a-picturesque, ahlangana kuhle nebhoduluko. Gade zakhiwe endundumeni, batjhiye iinkhisi ezivundileko kobana balime kizo. Ukulinga ukwenza ncono iindawo zokuhlala ekholoni ngonyaka ka-1950skanye no-60s wenza abantu kobana bakateleleke ukufudukela eendaweni ezikulu eLesotho.

Amakreste Wemizi Yekhaya

©Dr Peter Magubane

Kade amakreste gade anemizi yemakhaya.Umuzi ngamunye kade unendoda nomfazi kanye nabentwana, kodwana eminengi imizi ihlala abomma abanganamadoda, begodu banenzukulwani kanye nenzukulwane zenzukulwane. Imizi eminengi namhlanye kuyaziwa kobana amadoda wakhona gade asebenza emmayini zeSewula Africa.

Ngaphambilini ,imiziyemakhaya khabe ifake hlangana amadodana athetheko, abafazi babo kanye nabentwababo. Amanye amadoda anabafazi abanengi khabe akhela umfazi ngamunye umuzakhe kanye nabentwabakhe, lokha amanye gade akha imizi ehlukeneko kodwana ejaradeni linye elikhulu.

Imizi yemakhaya emincani khabe iba nomuzi munye, kodwana eminye gade iba nendlu, izindlu zangaphandle, izindlu zokubeka izinto kanye nezindlu zokuphekela. Ezihlanganiswe yifensi yomgaba  nanyana yedaka. Abangani kanye nenhlobo ezisemaduze kade zivamise ukuhlala emaduzelani, bakhelene khulukhulu eLesotho, bahlukaniswa yingadi kwaphela.

Ukobana ikreste elisemakhaya lakheke njani gade kuya ngezinto ezimbalwa, ezingalungiswa ngokuya ngokuthanda komuntu Kanye ne-topography. Kade lapha kade kuhalala khona amakhosi kade kuyisentha yemizi yemakhaya indlu yomfazi wekosi gade yakhiwe eduze nayo, zabafazi abancani zakhiwe ngokobana balandelana njani. Ikhotho gade yakhiwa ngaphambi komuzi wekosi eduze kwesibaya nestebela.

Translated by Busisiwe Skhosana