Iminyanya yaBasotho Yengoma

Ingoma Yamadoda waBasotho

©Dr Peter Magubane

Ngaphambi kokobana amamitjhinari athule iinkolo, khabe kufundwa nanyana kunengoma,ekhabe itjho bona umuntusekamdala. Amamitjhinari khabe angavumelani nengoma, begodu akhange isavama ngeminyaka yekholoni, ngaphandle kwentabeni zeTlokoa. Mvanje eminyakeni le,nanyana kunjalo,sele ingoma iyinto ekulu begodu abantu abatjha abanengi sele bayile engomeni. 

Iminyaka ngaphambi kokobana bawele, abesana gade babona ingoma njengento eqakathekileko, nekusikhathi esikarisako sesigaba sokukhula, ngaphandle kokobana baye kiyo gade bangarhoni ukwenza ezinye izinto emphakathini.

Ingoma kade iyifihlo khulu,begodu beyibanjelwa emaphato egade ivulwa ngeminyanya ebanjwa kize kube malanga amathathu, abazali babantwana abawelile gade bahlangana ,kuselwe kugidingwe. Kuthi phakathi kobusuku, basiwe emphadwini ebawakhiweko. Nakuphuma ilanga, umsana ngomunye usiwa endaweni yakhe yedwa, lapha bawiselwa khona madoda ethwasisiweko, abatlhogomela zoke izinto zengoma.

Nakuphela ingoma, abesana batjhiywa ehlathini kobana baphole. Ngemva kweskhatjhana, isikotlelo esikhulu esinesihlahla, esenziwe ngamafutha wokuzesa uburotho ahlanganiswe negwayi elenziwe ngomrabho wesitjalo seleshoma, baphiwa sona kobana basisele, ukurhobhisa ubuhlungu.

Amaphatho /umphadu gade wakhiwa madoda akhambisa ingoma, abanabakhethwa abangaphasi kwabo.Iinyanga zintathu ezilandela lapho gade babatjela kobana baqule, bagide ngokobana baziphathe njani emphakathini ekubalwa ukuziphatha kuhle, kanye nemirhwa emihle. Ukuthembeka, isibindi, ukuhlonipha ababelethi, abadala kanye nekosi.

Ukurhodlhelela kade kulingwa ngokobana kugitjelwe iintaba ezimorako, ukubekezela ngokomoya kade kulingwa ngokobana bavuswe ekuseni ngamasa baquliswe, iingoma bebabuzwe imibuzo. Kade kungakavami kobana balale ubuthongo ngebanga lokobana gade banikezwa ingubo yinye yeskhmba begodu ingoma kade yenziwa ebusika, lokha amazing womtjhiso aphasi, kumakhaza kwamanikelela.

Ngelanga lokugcina lengoma, iimpoto ezenziwe ngedaka,egade bazisebenzisela ukubeka ukudla gade baziphula kuthi umphadu utjhiswe, ekulitjhwayo letjhuguluko elitjengisa ukusuka kwento edala kungena etja. Amasokana amatjha gade amukelwa yikosi ngomyanya.

Ingoma Yabentazana baBasotho

Abentazana baBasotho abahlangana kweminyaka eyi-15 kanye ne-20 nabo bayaya engomeni: kodwana yabo ayisibuhlungu khulu kuna nayimadaniswa neyabesana, kodwana umncopho wayo uyafana: kukwenza umnyanya ozokuletha umntazana oseselitlawane ekubeni abengumma.

Godu kade kuyinto umuntu ayenza ngokuthanda, bangakakateleleki, ngaphambi kokobana ende, ngebanga lokobana ngesinye isikhathi, lokha umfazi angakayi engomeni, begodu angabelethi indodakhe gade imthumela kobana aye engomeni.

Namhlanjesi, ingoma sele isetjenziselwa ukwenza izinto zesintu njengetjhwayo lemvelaphi yaBasotho njengabantu be-Africa. Lokha ilandela amaphethini afanako nalawo wesikhathini esadlulako, sele ilungisiwe ukobana ikhambelane nesikhathi sanje.

Khulukhulu ngebanga lokobana isikhathi ekuyiwa ngaso engomeni sele sisifitjhani kunesaphambilini, nanyana basaqinile eendleleni zokuhlola bona abawelileko bayabekezela na.

©Dr Peter Magubane

Translated by Busisiwe Skhosana