Ibethano Ngamandla le-Vredefort

© David Fleminger

I-Mammoth Bolide

Eminyakeni eyi-2 billion eyadlulako, khabe kunganantjalo ephasini, begodu itjhwayo ekhabe likhona lepilo gade kungelemilwane. Kodwana, nanyana kunjalo, izinto bezisazoba zimbi khulu. I- mammoth bolide sele idoselwe ku-gravity yephasi begodu gade igijimela phasi ephasini.Nakhe ngathiwa iimilwane gade zinenyawo, gade zizokubaleka.

Akunasiqiniseko sokobana i-bolide le gade ibukhali kangangani, ingaphakathi layo lenziwe ngerhwaba kanye namatje. Nanyana kobana sinesiqiniseko na, sokobana gade igijima kangangani, hleze gade igijima nge-20 yamakhilomitha ngomzuzu. Ukuya ngomonakalo owenziwe yi-crater, kubonakala ngobukhulu bayo obuhlangana kwe-5 kanye ne-15 yamakhilomitha okuya ngokobana gade igijima kangangani, ngobudisi bayo kanye nokobana yabetha njani. Lokhu kwenza indawo ekulu ukudlula intaba i-Table Mountain.

Yabetha Kabuhlungu!

Lochay i-bolide lokha nayisondelako, iphasi labamba imoya, yabetha khulu.Kabuhlungu. Ibethano ngamandla layo gade liseduze kwendawo esele ibizwa bona yi- Vredefort, kwanjesi emakhilomitha ayi-120 ukuya etjingalanga yeJwanisbhege, umthelela wayo waletha ihlathululo etja yomonakalo.

Lokha nayibethako, amandla we-kinetic akhipha ama-megatons wama-dynamite ayi-100 million – layo mamandla ayi-100 trillion. Nakumadaniswako, i-nuclear bomb enamadla khulu ekhe yabetha gade iyi-50 yama-megatons.Kungakapheli imizuzu emingakhi, khabe sele kuphume i-70 000 yama-cubic kilometers ephasini abetha phasi, aphapha emoyeni, araga ithuli elikhulu elaya emafini, lavala ilanga. Iinsalela zamatje zawela ezulwini elifileko elafika emakhilomitheni amakhul, kwathi umoya wazala inarha. I-crate ede ukudlula amakhilomitha ayi-50 ngokutjhingela yenjululwa phasi kwathi iphasi laqalaphasi phezulu. Ukungezelela emonakalweni lo, ibethanongamandleli labanga kobana kube nedaka elehlako /-landslides, ukuzamazama komhlaba, laphula izinto ezehlukahlukeneko zemvelo egade zisephasini.  

I-Dome le-Vredefort

Amaboda ahlelako ye-crater yokuthoma yawa msinya, nanyana kunjalo kwenzeka, i-crater engatjhingeliko enobukhulu obuyi-300 yamakhilomitha. Phakathi, i-uplift ephakathi yavela lokha iphasi eliqendezelekileko litjhuguluka libayi-dome, njengalokha naweqela edamini.I-Dome le-Vredefort gade sele libumbekile. Gade sele kubumbeke iimpoporima ezirondo,ezizombeleze i-crater yoke.

Ngokungakholwekiko, zoke izintwezi zenzeka kunemizuzu eyi-15 kwaphela kwenzeke ibethano ngamandleli! Nange kade kunepilo ephasini, kunemilwane kwaphela, ngabe kwarholela ekobaneni kufe iinlwane zinengi.Gade kulibethano ngamandla elikhulu kungekulu kunazo zoke ekhe zabetha nezokuthoma ekhe zabonwa ephasini. Njeke, asilindeni kobana ithuli liphele bese siyasondela siqalele eduze.

Translated by Busisiwe Skhosana