Bolide Ye Kgolo
Mengwaga ye 2 pilione ye e fetilego, go be go sa na le dimela tša mo pholaneteng, gomme seka sa bophelo e be e le paktheria fela. Eupša, le ge go be go le bjalo, dilo di be di befa. Bolide ye golo e tlišitšwe mo lefelong la gravitational mo lefaseng gravitational e be e išwa fase go leba planete. Ge go ka be paktheria e na le maoto, e be e tlo tšhaba.Ga re na bonnete bja gore bolide ye e be e le asteroid (leswika la tshipi ya projectile) goba comet (le seripa sa mogare sa go dirwa ka lehlwa le maswika, go goga mosela wa gase). Gape ga re na le bonnete bja gore e be e sepela ka lebelo le ka kang, le ge e le gore e ka ba dikhilometara tše 20 ka bobedi. Ka go lebelela bogolo bjo bo dirilwego ke crater, le ge go le bjalo, bogolo bjo gare ga dikhilometara tše 5 le 15 ka go putla, go ya ka kakanyo ya yona, ka lebelo, masa, kikitlanego le sekhutlo sa seabe. Se se dira gore e fete Table Mountain!
E Bethile Ka Maatla!
Ge bolide e šutela pele, lefase le ile la hwetša moya gomme go tloga fao la betha. Boima! Seabe sa gona se be le kgauswi le toropo ya sebjalebjale ya Vredefort, e ka bago dikholometara tše 120 go ya borwa-bodikela bja Johannesburg, gomme ditlamorago di file tlhalošo ye mpsha ya lereo la ‘catastrophic’.Ge e thula, mahlahla a khinethiki a projectile a lokollotše megatons ya dynamite ya dimilione tše 100 ye ke ditone tše 100 trillion tša go thunya. Ka lehlakoreng le lengwe, pomo ya nyutleleara e nago maatla kudu a pomo ye thuntšhitšwe e be e na le poelo ya 50 megatons. Ka gare ga metsotso, palomoka ya tekano ya dikhilometara tše 70 000 tša lefase di tlošitšwe mo fase gomme tša fofela moyeng, di raga lerole le le golo, le ilego la ya lefaufaung la thiba letšatši. Marathana a matlapa a wetše puleng a kotsi ao a tšwetšego pele go lenana dikhilometara tša makgolo le diphefo di foka go putla ga naga, ka diketekete tša dikhilometara ka iri.
Crater ya go feta dikhilometara tše 50 e ntšhitšwe mo nageng gomme lefase e ile la fetelwa ka ntle le ka gare. Go tlaleletša go tlhakatlhakanong ye, seabe sa hlotše gape go wa ga naga, mororomelo wa lefase, go palega bja legogo le mehutahuta ya masetlapelo a tlhago ao kwelego kgabaganyong ya pholanete.
Dome Ya Vredefort
Maboto a mokonya a mathomo a lewa a phuhlamile ka pela, le ge go le bjalo, lewa la bogolo bja dikhilometara tše 300 e bopilwe mo lefelong la yona. Ka gare, hlatloša ya ya bogareng e tšweletše ge bofase bjo khomphresetšwego bo boila sekeng sa go swana le dome, go swana le go gaša ge o tabogela gare ga bodiba. Dome ya Vredefort e hlomilwe. Palo ya concentric, makopo a nkgokolo, le tšona di bopegile ka tekanelong ya kgabaganya ya lewa, go swana le lephoto mo bodibeng bja go tšhoša.Ka go makatša, bontši bja dimonyumente tša ditoragalo tše, e diregile ka gare ga metsotso ye 15 ya seabe sa mathomo. Ge e le gore go bile le mohuta wo mongwe wa bophelo mo Lefaseng, ka ntle le pakteria, bo be bo tlo hlaga go mehuta ye mentši ya di hwelele. Gabotse, e be e le mmago dithulano kamoka tša meteorite – tiragalo ya khuetšo ye kgolo ya pele ye tsebegago mo lefaseng. Ka fao, ga re emela lerole le fele e be re tšwa kgato go lebelela.Translated by Lebogang Sewela