U Thoma Hani Ngade ya Miroho

© Marinda Louw
Mix crops to limit bug infestation and to improve soils.
Mavu ndi tshithu tsha ndeme kha zwithu zwa vhulimi. Nga murahu ha musi u saathu thoma ngade ya muroho ndi zwa ndeme u thoma wa khwinisa mavu nga u shela manyoro. Zwa manyoro zwi thusa mavu uri adzule o thaba lwa tshifhinga tshilapfu mavu aya kona u la zwavhuḓi, maḓi aya kona u dzhena hoṱhe na kule mavu a ya kona u thaba lwa tshifhinga tshilapfu ngauri huna manyoro manzhi.
Midzi ya tshimela iya kona u bvelela zwavhuḓi ina mutakalo. Manyoro na mavu a vhuḓi zwine zwa thusa uri na midzi i kone u dzhena zwavhuḓi nga midzi zwine zwa kona u kunga na zwivhungu zwine zwa thusa kha u sinisa zwithu zwine zwa vha zwi mavuni zwine zwa sia mavu a tshi vha a avhuḓi. Muya munzhi kha mavu u bveledza muya munzhi kha midzi une wa vha hone kha midzi ya tshimela musi tshi tshi khou hula.

Zwishumiswa zwine zwa vha zwi songo tendelwa bulasini ho katelwa na fungicides kana zwishumiswa zwine zwa vhulaha fungi (kana mould) kha mbeu. Kha ḽa Afrika Tshipembe mbeu dzoṱhe dzine dza vha dzi dza u rengisa dzi fanela u lavheleswa fungi uya kha manwe malwadze na u shatwa ha fungal kha zwiraba ngauri huna fungi kha mavu. U lafha zwi tsireledza mbeu kha borne fungi. Mbeu dzine dza vha dza mvelo dzi nga shumiswa. Arali hezwi zwi siho mbeu dzine dza vha dzo tshinyadziwa dzi nga shumiswa.
Genetically Modified Organisms (GMO’s) adzi tendelwi kha zwa unyora kha zwa agric. Mubveledzi u fanela u wana ṱhanziela ubva kha vha bveledzi zwine zwa a mba uri ahuna mbeu ya GMO yo ṱuwiswaho. Hezwi azwi shumi kha mbeu fhedzi na kha zwiraba kana nga thanda.

U Lugisela ha u Dzula Mbeu

©Eric Miller
Spier Wine Estate outside Cape Town. Women working on an organic agricultural project that is part of the wine farms programs.
Nga murahu ha u gwa hune ha vha na ngade ya miroho, u fanela u thoma wa hwalela malaṱwa lwa vhege ṱhukhu. Wa a ḓisa u swika atshi vha manzhi’ hezwi wa kona u zwi tanganisa na mavu a nṱha wo ita zwo no pfi mbete wa mavu. Mbete wa mavu au faneli u hula u fhira muṋango u fanela u lwela uri mavu a ntha o swifhala. Wa shumisa mavu a ntha kha mbete wa mbeu. Vhanwe vho rabulasi vha nga vha vha tshi ṱavha fhethu hune ha vha huhulwane vha tshi khou itela u rengisa miroho. Vha nga ita mimbete yo vhalaho kana ya lapfa u fhira 2m fhedzi ai faneli u ṱanḓavhuwa u fhira 1 m.
Mimbete yo lapfaho iya leluwa uri u kone u sheledza.
Zwi ya leluwa u ṱola tshimela u tshi khou sedza zwikhokhonono na malwadze.
Zwinga lelutshela zwimela na u tsireledzea kha zwifuwo na zwiṋoni.
Arali zwi tshi konadzea u sa tshimbila nnṱha ha mavu zwi nga thusa kha mavu.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe