Masungulelo ya Xirhapa Matsavu Manyoro ya Xintu

© Marinda Louw
Mix crops to limit bug infestation and to improve soils.
Misava i xilo xa nkoka swinene eka kusungula kurima xirhapa. Loko unga se sungula xirhapa xa matsavu swina nkoka kusungula hiku antswisa misava hiku engetelela manyoro ya ntumbuluko. Manyoro yantumbuluko yatiyisisa leswaku misava yitsakama kuringana nkarhi woleha. Misava yingheneleleka kahle, mati yakota kunghena yaya ehansi naswona misava yikhoma ndzhongho, leswi swivangiwa hikuva misava yiri na manyoro.
Timintsu ta swimilani tinghenelela tiya ehansi eka misava yotani xikan’we no kurisa swimilani leswi hanyeke kahle. Manyoro ya ntumbuluko na kunghenelela ka timintsu leswi endlaka leswaku swivitana swivungu leswipfunaka ku borisa manyoro leswi nonisaka misava. Kuva na moya wotala emisaveni swiphakela moya eka timintsu letinga kona ta swimilani kuva swikula kahle no hefemula kahle.

Swilo leswinga lavekeki eka swirhapa leswinga tirhiseki ti khemikali swikatsa fungicides kumbe leswi susaka ku kurha ka mbewu. eAfrika Dzonga, mbewu hinkwayo leyi xavisiwaka yita yisirheleriwile eka mavabyi na ku kurha hambi switsotswana leswinga emisaveni. Leswi swiendleriwa kusivela mbewu eka kuva yi bola loko yiri emisaveni. Mbewu yale kaya yinga tirhisiwa. Loko yingari kona kunga tirhisiwa yaleyi nga kona.
Genetically Modified Organisms (GMO’s) ati laveki eka vurimi lebyinga tirhiseki manyoro lawa yangana ti khemikali. Varimi lava va endlaka swirhapa swotani vafanele kukuma xitifikheti lexi kombaka leswaku akuna mbewu ya GMO leyi tirhisiweke. Leswi aswile ka mbewu ntsena kambe nale ka swimilani na swibyariwa leswi byariwaka hi rhanga kumbe kutsemiwa kunene.

Kululamisela ko Byala Mbewu

©Eric Miller
Spier Wine Estate outside Cape Town. Women working on an organic agricultural project that is part of the wine farms programs.
Loko unga se cela mugerho kuva u sungula xirhapa lexi xa matsavu, ufanele usungula hiku hlengeleta masalela yale xitangeni kuringana mavhiki nyana. Masalela lawa yafanele kukatsiwa na misava leswaku swita hatlisa swibola kufikela loko u hlengelete manyoro yo ringanela. Leswi swikatsiwa na misava leyinga laha ungata byalela kona mbewu. Ndzhawu leyi u fanele ku byalela eka yona mbewu ayifanelanga kuva yi hundza rivanti hikukula. Tiyisisa leswaku awuhlanganisi misava yalehenhla na leya lendzeni; tirhisa misava leya le henhla leswaku uyi chela ehenhla ka laha ungata byalela kona mbewu.
Van’wamapurasi van’wana vangava na tindzhawu tikulu ta misava naswona vanga tsakela ku byala matsavu yotala kuya xavisa. Vanga endla tindzhawu to hlaya nyana kuva va byalela kona mbewu, ndzhawu yin’we yingava kwalomu ka 2m kumbe kutlula kambe yingavi yi aname kuhundza 1m.
Tindzhawu to byalela ka tona loko tinga anamangi ta olova kuti cheleta.
Swa olova ku xopela mavabyi na switsotswana kumbe kususa nhova.
Swimilani swinga sirheleleka hiku olova eka swiharhi na swinyenyani.
Loko swinga koteki ku famba eka misava leyinga laha ungata byalela kona swita sivela kuva misava yigandleka.

Translated by Ike Ngobeni