Nchuluko eka Tinguluve

©Glenneis Kriel
Nchuluko i xiphiqo lexikulu swinenelexinga vangaka mafu yoka yanga languteriwanga ya tinguluve loko wunga tshunguriwi. Van’wamapurasi vafanele va languta swikoweto swa nchuluko, tani hi vulongo lebyinga tiyangiki onge i mati, loko ungase basisa xivala. Vulongo byingava byivevuka, byiva mpunwa, xitshopani, rihlaza, kuva na ngati kumbe kunuha risema roka ringa tolovelekangi.
Kuya hi tsalwa ra vuhumelerisi ra South African Pork Producers Organisation (SAPPO), Pigs for Profits, nchuluko wutala kuvonaka eka swingulubyani, kambe wungava kona kusuka eka tinguluve ta malembe wahi kumbe wahi. Hi xitalo swivangiwa hiku cinciwa ka swakudya, ku dya ngopfu, ntshikelelo waku lumula, mavabyi na manyoka nyokani.

Ku Cinca Swakudya, Ntshikelelo wo Lumula Naku dya Ngopfu

Ku sivela ntshikelelo wo lumuriwa nakuva swingulubyana swi dya ngopfu, Pigs for Profits yitsundzuxa van’wamapurasi kuva vanyika tinguluve ta xisati swakudya leswinga ringanela swohlayiseka kutiyisisa leswaku tiva na masi yoringanela leswaku tita mamisa. Swingulubyana swifanele kunyikiwa nhlayo yintsongo ya swakudya swotiyela kusukela loko swiri na 21 wa masiku kumbe 10 wa masiku loko swinga se lumuriwa, ku endlela leswaku switolovela swakudya swotani. Swakudya swifanele ku pimiwa eka masiku yosungula loko ku sungule kulumuriwa kusivela leswaku swingulubyani swinga dyi swakudya swotala.
Swakudya swintshwa kumbe leswi nga eka swakudya swifanele ku nghenisiwa hikantsongo ntsongo kwalomu ka vhiki kumbe kuhundza kona kusivela leswaku khwiri ringa swi ali ra tinguluve hinkwato.

Mavabyi

Pigs for Profit yikume mavabyi lawa landzelaka tani hi swivangelo swantolovelo swa nchuluko:
Colibaccilosis yi vangiwa hikukula ngopfu ka ti bacteria Escherichia coli (E.coli) naswona tihlasela swingulubyani eka mavhiki yanharhu yosungula ya vutomi bya swona xikan’we na leswi lumuriwaka. Swingulubyani leswi khumbekaka swiva na vulongo byotani hi cream kumbe xitshopani kuya eka mpunwa, vulongo lebyinga mati bya nchuluko lawa yangavaka na ngati nyana. Swingulubyana switala ku lahlekeriwa hi ntsakelo wa swakudya, swingaha tlharihi naswona swinga lova hikokwalaho ko heleriwa hi mati emirini. Mavabyi lawa yanga vanga rifu roka ringa languteriwanga, laha kungariki na swikombiso swa mavabyi.
Colibaccilosis yivakona loko swingulubyani swinga kumi colostrum yoringanela kusukela eka ti awara tinharhu endzhaku ka kutswariwa kumbe loko swinga kumi masi yoringana kusuka eka mhani wa swona. Kufanele kuva na nhlayiso waku tiyisisa leswaku swingulubyani swikuma colostrums( masi lawa humaka loko swiheta kutswariwa) yoringanela eka ti awara tosungula endzhaku ka ku byariwa naswona nguluve ya xisati yifanele kukuma swakudya sworinganela kutiyisisa leswaku yihumesa masi yoringanela eka vana va yona.
Ntshikelelo wuvangiwa hiku lumuriwa, ku cinca ka swakudya kumbe ku katsiwa ka swingulubyana kusuka eka va mhani vohambana, ngopfu ngopfu loko swiri swakuhambana hi sayizi, swinga hoxa xandla eka xiphiqo lexi ngopfu ngopfu eka swingulubyana leswikulu nyana. Xiphiqo lexi xinga hluriwa hiku nyika swingulubyana swakudya swotiyela kusuka loko swiri eka masiku ya 21 kuya e henhla, leswaku swipfa switolovela swakudya swotiyela xikan’we naku hunguta swakudya eka masiku yosungula yaku lumuriwa.
Tinguluve leti vabyaka tifanele kutshunguriwa hiti antibiotics kutani tinyikiwa swihalaki swotala swinene xikan’we nati electrolytes kusivela kukayivela ka mati emirini.
Rotavirus i mavabyi lawa ya tlulelaka hiku hatlisa swinene lawa ya vangaka nchuluko eka swingulubyana eka mavhiki yanharhu yosungula ya vutomi bya swona. Akuna vutshunguri bya wona mavabyi lawa.
Coccidiosis, yivangiwa hi manyokanyokani lawa yangale ndzeni, lawa hixitalo ya khomaka swingulubyana eka mavhiki yanharhu yosungula ya vutomi bya swona. Mavabyi lawa yatisa nchuluko lowunga wobasa kuya eka xitshopani naswona wutshunguriwa hiti antimicrobials.
Clostiridium i mavabyi yati bacteria lawa hlaselaka swingulubyana eka mavhiki yanharhu ya vutomi bya swona. Swingulubyani leswinga hlaseriwa swiva na nchuluko lowungana ngati nkarhi wunwana swa fa kungari na xivangelo. Ku hava vutshunguri bya mavabyi lawa.
Swine dysentery i mavabyia yati bacteria lawa ya hlaselaka swingulubyani leswaha kulaka. Mavabyi lawa yanga suka eka makondlo, van’wamapurasi vafanele kutiyisisa leswaku akuna makondlo laha vafuwelaka kona. Tinguluve letinga hlaseriwa tisungula ku ondza naswona vulongo bya tona byitala kuva byivevukile byiva bya mpunwa wobyihala hi muhlovo. Mavabyi lawa yanga tshunguriwa hiti antibiotics.
Illeitis, yi vangiwa hi Lawsonia bacteria, yitala ku hlasela tinguluve leti taha kulaka. Tinguluve letinga hlaseriwa tichuluka vulongo lebyingana ngati naswona minkarhi yin’wana ta lova. Mavabyi lawa yanga tshunguriwa hiku tirhisa ti antibiotics.
Mavabyi lawa hinkwawo yanga siveriwa hiku phamela swakudya leswinga basa xikanwe na swipimelo swa biosecurity. Rin’wani ra magoza yosungula lawa yanga tekiwaka loko mavabyi lawa yasungula kuhangalaka iku susa tinguluve letinga hanya kahle kusivela kuhangalaka ka wona.

Switeka Swakudya Swale Ndzeni

Manyokanyokani ya vangela nchuluko loko yirikona hi xitalo. Kusivela manyokanyokani, tinguluve tifanele kususiwa manyokanyokani himinkarhi hinkwayo naswona swivala swifanele switshama swibasile switlhela swi oma.

Translated by Ike Ngobeni