Dragon Fruit - Switirhisiwa na Mbuyelo

© Pete Birkinshaw

Mihandzu leyikulu ya makamba ya ximilani xa dragon yana ndhuma swinene e Asia, laha yiwelaka ehansi ka mihandzu nkulu ya ntlhanu, endzhaku ka mihandzu yofana na lychee na banana. Wutlhela wu tiveka tani hi pitaya, leswi sukelaka eka xivumbeko na muhlovo wa wona e China. Mihandzu leyi ya rihanyu, yile hansi hi energy naswona yinavile yitlheala yitala swakudya, ya olova kuyi vandla yitlhela yi dyeka kahle loko yiri furexe, yititimetiwile nyana. 

Vahumelerisi vofana na Amorentia Estate & Nursery e Limpopo vale ka kungu raku dyondzisa vaxavisi na vatirhisi hi mbuyelo wa dragon fruit e Afrika Dzonga.

Switirhisiwa swa Dragon Fruit

©Fairie Anne Acebedo-Domingo

Dragon fruit wu byaleriwa ku dyiwa waha tsakama naswona wutala ku xaviseriwa eti makete tava n’wamapurasi e Afrika Dzonga. Muhandzu nawona wunga humelerisa switirhisiwa swin’wana swofana na mihandzu leyi omisiweke, fruit bars, ice cream, jamu, juzi, pastries, nati fruit pulp xikan’we nale ka yoghurt. Juzi ya muxaka lowu wotshuka yinga tlhela yitirhisiwa nati hi dye ya ntumbuluko. Tiya ya mitsembyani, mati na vodka naswona swakatsiwa na nantswo wa dragon fruit naswona muhandzu lowu wunga tirhisiwa ku endla wayeni. 

Bilomu rawona loko ringa se pfuleka ringa swekiwa kutani ridyiwa tani hi matsavu naswona mabilomu lawa yanga cheriwa e matini lawa ya vilaka kutani uti tlonya hiwona tani hi tiya. 

Ximilani xitirhisiwa ngopfu tani hi ximilani xo khavisa e nghadeni hikuva xikota ku khandziya xi endla fence. 

University of Pretoria yile ku endleni ka vulavisisi eka kutirhisiwa ka dragon fruit eka switolwa. Ku kumeke leswaku juzi ya dragon fruit yingava na swilo leswifanaka na Aloe ferox na Aloe vera naswona yingava yi yitlula hikwalomu ka kuhundza ka khume. Swilo leswi kumekaka eka dragon fruit swikatsa mafurha ya nhlonge, anti-ageing, ku tiyisa nhlonge xikan’we na ku antswisiwa ka collagen synthesis.

Nhlonge ya dragon fruit yi endla kwalomu ka 22% wa ntiko hinkwawo wa muhandzu, kuriku makamba lawaya cukumetiwa. Makamba ya Dragon fruit yana swakudya swankoka swinene swofana na anthocyanins – lexi kunga ti antioxidant. Makamba ya Dragon fruit yanga tirhisiwa eka swikongomelo swotala: yanga tsemeleriwa kutani ya katingiwa eka mafurha ya sesame kumbe ya tirhisiwa ku endla tiya. Mapa lawa ya endliwaka hi makamba ya Dragon fruit ya ringetiwile eka swikambelo naswona swikumekile leswaku yangava na nhlohletelo eka nhlayo ya mafurha eka ngati ya makondlo. E Philippines, mapa lawa ya tirhisiwa ku eka ti pink noodles.

Mbuyelo wa Dragon Fruit

Mbuyelo wa swa rihanyo wa dragon fruit wuta hikwalaho kati antioxidant, antibacterial na swakudya leswinga kona, leswipfunetaka masocha ya miri, hikuva kuri na nhlayo yale henhla ya vitamin C, yi hatlisisa na kugayeriwa ka swakudya e khwirini. Oligosaccharides, leyinga eka dragon fruit, yinga pfuna ku lulamisa ti probiotic bacteria e khwirini na marhumbu.

Muhandzu lowu teleke hi fibre wunga pfuna ku lawula chukele eka ngati, leswi swivula leswaku wupfuneta swinene eka mavabyi ya diabetics. Muhandzu lowu wutlhela wuva henhla hiti antioxidants naswona wuna vitamins B1, B2 na B3, polyunsaturated fatty acids, carotene, protein, calcium, potassium, iron na phosphorus. Mbewu ya Dragon fruit yina omega-3 fatty acids.

Tinhu na mabilomu ya dragon fruit switirhisiwa ku tshungula mavabyi ya diabetes, tani hi diuretic naku pfuneta ku horisa timbanga. Tlhandla ka mbirhi, muhandzu wukota ku sivela mavabyi ya mbilu.

Tiva leswi:
Vuxokoxoko lebyi ibyo dyondzisa ntsena naswona byingaka byinga tirhisiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko abyi kongomisiwangi eka ku teka ndzhawu ya switsundzuxo swa vutshunguri kumbe vutshunguri lebyi averiwaka hi vatokoti va swa rihanyo.

Translated by Ike Ngobeni