Tshivhumbeo
Hetshi ndi tshiṋoni tshine tshi ya vhuliwa nga maanḓa tshi khou vhulayelwa uḽiwa, fhedzi atshi ngi zwinwe tshi na milenzhe milapfu, mafhafha na mutshila. Muṱa watsho muthihi fhedzi, hetshi tshiṋoni tsho wana dzinaḽatsho kha mathenga atsho malapfu ane afana na a quill pens nga 19 centuary vho vha vha tshi tshi levhela nga hafha murahu ha nḓevhe. Hetshi tshiṋoni tshi na muvhala wa ḽiivha une wavha gireyi, na muvhala mutsu kha mabesu,na zwirumbi na mutshila mulapfi ure na mafhafha.Mutshila wa vha mupfufhi wo kombamaho wa vha na muvhala wa tshitopi wo yaho kha mutsuku ri tshi isa phanḓa milenzhe na yone ina mafhafha fhedzi u guma vhukati sa a breeches. Khofheni ho tou tswititi mithenga ya vha milapfu yo itaho ḓaka yo ima yo ita 4ft nga vhulapfu. Mutshila una muvhala mutsu hunwe, mithenga ine ya i ṱalusa ndi heyi ya 20 mitsu ine ya vha luṱoswi lwa quill nga murahu ine ya sa vhonale. Ṱhoho ya hetshi tshiṋoni ine ya vha na ḽivhala ḽa tshitopi iya fana vhukuma naya caracara, dzine dza vha na tsie ndapfu.
Kuḽele
Iḽa dzi ṋowa, na zwinwe zwikokovhi, phukha dzine dza wanala maḓini, zwibode,mbevha na dzinwe phukha ṱhukhu, na zwinwe zwiṋoni zwiṱukuKubebele
Arali ya vhuya ya vha na munna kana musadzi dzi vha dzo funana lwa vhutshilo hoṱhe, na hone dzi ya fulufhedzea kha hune dza alamela hone zwiṱahani. Tshiṱaha tshi a vheiwa kha miri.Hune zwitanda zwinzhi zwine zwi ya aluwa ṅwaha nga nwaha zwi ne zwa vha tshipiḓa tsha vhutshi hatsho. Hezwi zwivhili kanzhi zwi ya dzhia maḓuvha a 50 u alamela makumba, nahone vhana vha ya fhiwa zwiḽiwa zwine zwa vha zwipuka zwiṱuku. Dzi ya thoma u fhufha nga murahu ha vhege dza malo. Nga tshifhinga tsha u ḓi hwala huna u pfesesana ha dza vhana nga tshadzo. Dzoṱhe ya tshinna naya tshisadzi dzi ya thusana u fhaṱa tshiṱaha makumba i kudzela nga ṅwedzi wa shundunthule uswika fulwi a kudzwela nga maanḓa nga ya tshisadzi. Vhana vha fhiwa zwiḽiwa nga ya tshinna naya tshisadzi.Kuitele
Hetshi tshiṋoni ndi tshiṋoni tshine tsha funa u ḓi tshimbilela, tshi ya tou fhufha nga zwifhinga nahone tsho tou kombetshedzea vhukuma. Kanzhi hu wanala tshi tshi khou tshimbila tshi tshoṱhe,dzi vha dzi kule na kule, tshi ya kona u tshimbila dzi mile dzi no swika 20 nga ḓuvha. Arali i tshi khou salwa murahu i fulufhela luvhilo lune ya vha nalwo u shavha. Tshi wana vhunzhi ha zwiḽiwa zwatsho fhasi mavuni nahone tshi funa nga maanḓa dzi ṋowa. I gavha ṋowa nga khwanḓa yayo ya u khwaṱha ya i vhulaha henefho fhasi mavuni, yo ḓi tsireledza uri i si lumiwe nga mafhafha ayo mahulwane. Iya lavhelesa tshipondwa i nnṱha muyani ya thoma ya mona mona isaathu tshi ṱhasela.Afrika tshipembe, hezwi zwiṋoni zwi ya valelwa zwi tshi khou itela u vhulaha dzi ṋowa na mbevha. Ri tshi khou engedza hetshi tshipuka uri tshi wane zwiḽiwa tshi ya kona u ima nga milenzhe yatsho mivhili i tshi khou itelwa u twanya dzi tswina, nnzie na zwipuka zwiṱuku. Zwinwe zwine zwa takadza ndi zwezwi zwauri dza vhuya dza funana sa munna na musadzi dzi vha dzo funana lwa tshoṱhe naho zwo ralo azwi ambi uri dzi dzula dzi tsini na tsini lwa tshifhinga tshoṱhe. Musi tshi tshi khou zwima tshi ya kona u ṱharamudza mafhafha atsho zwavhuḓi tsha kona u fara zwine tsha khou ṱoḓa. Milenzhe yatsho yo tsireledzwa kha u lumiwa nga lunwe lukanda lwo khwaṱhaho vhukuma. Musi yo salwa murahu iya kona u gidima i tshi khou ṱharamudza mafhafha ayo uitela uvha na luvhilo. I fhedzesa tshifhinga tshayo tshilapfu mavuni i tshi khou ṱoḓana na zwiḽiwa zwine ya nga wana yo tou ḓivhulahela.
Iya kona u phanda nga maanḓa tshinwe tshifhinga iya fhethu hune ho swa i tshi zwiḓivha uri i ḓo wana phukha dzo huvhalaho dzine dza khou balelwa u shavha ya kona u dzi fhedzisa ngauri dzi vha dzi tshi khou vhonala. naho tshi tshiṋoni tshi songo ḓoweyelaho fhedzi nga zwinwe zwifhinga uya zwi vhona zwi tshi khou tshimbila nga lugwada dzi tshi vhidzana nga mukosi.